Roland Barthes

Roland Barthes (1915-1980)

Semiyoloji dil, edebiyat, sanat ve diğer tüm alanlarda beliren işaretlerin ya da işaret sisteminin genel bir çalışmasıdır.

Saussure’e göre anlamı oluşturan şey yalnızca ses (konuşma) ve işaretler (yazı) değil, aynı zamanda sistematik olarak ayırt edilebilen her türlü nesne de (örneğin, trafik ışıkları) anlam vermede (anlamlandırmada) kullanılabilir. Trafik ışıkları gibi dilsel olmayan bu anlamları Saussure, imbilim olarak adlandır. Günümüzde ise bunun yerine semiotiks veya bu ünitenin devamında olduğu gibi semiyoloji terimi kullanılmaktadır.

Barthes dilbilim ile semiyolojinin yöntemlerini yapısalcılığın kaynağı olarak görür. Semiyolojinin konusunu oluşturan anlamlama dizgeleri el, kol, baş hareketleri, ezgili sesler, nesneler, törenler, protokoller ve gösterilerdir. Bu dizgelerin hepsi dille bağlantılıdır.

Barthes göstergebilimsel çözümlemelerinde anlamlama edimini ele alır ve toplumsal bağlamı içinde anlamlandırma değerini kuran gösterge kavramına geçiş yapar. Dilin kullanım sürecinde aralarında ortaklık bulunan dilsel ögeler bellekte birbirlerini çağrıştırarak egemen öbekler oluştururlar. Barthes buna çağrışımsal düzlem adını verir.

Deterjan, margarin, oyuncak gibi göstergelerin bir araya gelerek oluşturdukları çağrışımsal düzlem modern kapitalist toplumun gerçek doğasını mistifiye eder (Barthes, Mitolojiler).

Barthes’ın bu çözümlemesinde mit özgül olarak mesajını söyleme biçimidir. Diğer bir ifadeyle mit mesaj ileten başka bir dildir.

Göstergeler açık anlamların yanı sıra Barthes’in mit olarak tanımladığı gizil anlamlar da taşır. Bu yüzden iki anlam sistemi ortaya çıkar:

a) Düzanlam ve

b) Yananlam

Düz anlam nesne-dilidir. Yananlam ise kendini ona iliştiren vedilin düzanlamlı biçimini, kendini üstü kapalı olarak ortaya çıkarmak için kullanan mittir. Yananlam, anlamın ardında gizlenen asıl amaçlanandır.

Semiyoloji (göstergebilim) açısından bakıldığında düzanlamsal işaret yananlam sistemi tarafından gösteren olarak kullanılır. Mit dünyayı kavramsallaştırma ve anlamlandırmanın (işaretleştirmenin) özel bir süreci olarak iş görür; bu süreç kendini doğal bir düzen olarak gösterebilmek ihtiyacı ile harekete geçirilir.

Barthes’a göre, burjuva kültürü, doğal olgular gibi görünen normlar üreten bu mitsel, ideolojik anlamlar etrafında kurulmuştur. Demek ki bir iletişim aracı olarak mit, kendi anlamlarını üreten bir dildir.

---

Modern Sosyoloji Tarihi

Editör: Prof. Dr. Serap Suğur

Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2304, Eskişehir, Ocak 2013