Vedat Ozan - Kokular Kitabı

Vedat Ozan - Kokular Kitabı

Sütün kokusu, hatırladığım ilk kokulu hatıram.

On yıl kadar önce “yahu ben neden parfüm yapmayı denemiyorum?” diye bir doru geldi aklıma.

Okudukça işin rengi değişti.

“Koku” adlı radyo programı başladı.

Atreus, Agamemnon’un babası

Erkek kardeşi, Tiestes,

Üvey kardeşlerini beraberce öldürmüşler.

Tiestes, Atreus’un karısıyla beraber oluyor.

Aterus, Tiestes’in çocuklarını öldürüp etlerinden yahni yapıyor. Tiestes’i yemeğe çağırıyor. Tiestes yahniyi silip süpürüyor.

Lanet, bu olayla başlıyor. Tüm soy felaketler silsilesi içinde buluyor kendini.

Miyazma, kendi başına hayatını sürdürebilen güç demek.

Miyazma aynı zamanda havadaki kokuda yer alan hastalık demek.

Miyazma, 1800’lerin ortalarına kadar salgın hastalıkların sebebi olarak kabul ediliyor.

Miyazma’nın Antik Yunanca’da kelime anlamı “kirli hava”

1800’lerin Londra’sı ve berbat kokusu…

Londra’da ilk modern tuvalet 1852’de yapılıyor.

Koku duyusu / algısı ve duygudurum (emotion), aynı sinir ağı içinde yer alırlar ve bu sisteme limbik sistem denir.

Öfke, haz, sevgi, saldırganlık vs. duygunun işlenmesine de ev sahipliği yapar bu sistem. (s. 29)

Koku molekülleri burnumuz tarafından solunduktan sonra burun tavanımızda bir grup alıcı ile karşılaşır. Bu alıcılar (…) duyduğumuz koku ile uyarılıp koku moleküllerini elektrik sinyallerine dönüştürürler ve olfactory bezemize veya basitçe beynimizdeki koku merkezimize gönderirler. (s. 41)

…hepimizin kendimize has ve parmak izi öneminde farklı birer vücut kokusu var.

İlk koku çok önemli

İlk koku hafızası derken

Doğumdan sonraki ilk kırk dakika

Bu kısa süre içerisinde duyulan kokular, kızgın bir damgayla vurulmuş gibi kazınıyor beynimize. (s. 49)

Listerine

Koku’nun endüstriyel kullanımı

Latince putrid kelimesi “kokuşmuş, çürümüş” anlamına geliyor.

Fransızcada putain, İspanyolcada ise puta (Putrid kelimesinden türemiş sözcükler).

Anlamları aynı: fahişe

Orwell’a göre işçi sınıfının kokusu tek başına sınıflar arası çelişkinin uzlaşmaz olmasının en büyük nedenidir. (s. 81)

Somerset Maugham

Hijyen kolaylığı sağlayan unsurların icadı, insanlar arasındaki eşitlik duygusuna her şeyden çok zarar vermiştir. Bu unsurların icadı ve seçkin kişilerce güncel kullanımı, sınıfsal nefretin oluşumunda, sermayenin bir azınlığın elinde toplanmasından çok daha fazla sorumludur. (s. 83)

MHC, pek çok canlı türünde mevcut olan bir gen ailesi.

Bu gen ailesinin bağışıklıkla ilgili yaptığı vücudun kendi proteinleri ile kökü dışarıda mihraklar yani virüs ve mikroplardan gelen proteinleri ayırarak tanımak konusunda bağışıklık sistemimize yol göstermek. (s. 87)

Eş seçimimizdeki önemli parametrelerden biri karşımızdakinin koku tipi, yani odortyp’ı. Odortype, bağışıklık sistemiyle belirlenen bir oluşum. Yani biz farkında olmadan, koku duyumuz sayesinde, eş olarak bize uyumlu ama bizden farklı bağışıklık sistemine sahip eşler seçiyoruz. (s. 89)

Vücut kokumuz, büyük öcüde apokrin bezesi de denilen ter bezemizin ürettiği birtakım moleküllere dayanır.

Göğüs ucu, kasıklar, cinsel organlar ve elbette koltuk altlarında apokrin bezesinin salgıları kendilerini kuvvetle hissettirirler.

…ilişki esnasında bu bölgelere daha fazla sokulmamızın sebeplerinden biri de budur. (s. 99)

Bakteriler, terin içindeki moleküllerle beslenir ve elbette atık faaliyetinde bulunur.

Koku tam da bu anda ortaya çıkar.

Beyaz insanlar ve Afrikalı zencilerdeki apokrin bezesi miktarı, Asyalılara göre çok daha fazla ve bu nedenle Asyalıların vücut kokusu yok denecek kadar azdır. (s. 107)

Yaşlılık kokusunun suçlusu, nonenal denilen doymamış bir aldehit molekülü. (s. 107)

Halitosis

Vücut kokusu / body odor

İngilizce yayınlarda vücut kokusu yerine sadece b.o. harfleri kullanılıyor.

Unilever firmasının efsanevi Lifeboy isimli sabununun pazarlanması için yaygınlaştırılan bir terim.

Kelimeyi icadın şerefi de 1919 yıllarında Odo-Ro_No isimli (= Odor! Oh no!) bir deodorant firmasına nasip oluyor.

…bu paranoyak dönemde (1930 ekonomik krizinin yaşandığı dönem) Unilever, B.O. ile çevrenizi rahatsız ederek işinizi riske atmayın, diye bir reklam kampanyası başlatıyor. (s. 113-114)

467 yılında Roma İmparatorluğu’nun çöküşüyle beraber pislik (Avrupa’da) ağır basmaya başlamış.

17. yüzyıla kadar yıkanma âdeti, günlük yaşama tekrar yerleşememiş. (s. 119)

Tüf mantarı

Misk kokusu

Her doğal koku aslında bir ilahi kompozisyon gibidir ve pek çok molekülün bir araya gelmesinden oluşur. Mesela yaseminin içinde indole var. Indole çürümekte olan insan etinin veya etobur hayvanların dışkılarının kokusunu veren moleküllerden biri.

…özellikle beyaz çiçekler, ilahi koku formülleri içinde bu molekülü taşıyor. (s. 140)

Afrodizyaklara olan gereksinim, sıcak ülkelerde daha fazladır; çünkü fazla güneş (…) cinselliği söndürür. (s. 141)

Stephan Jellinek, Avusturyalı bir pafümör

Jellinek’in sınıflandırması ve saç rengine göre uygun parfüm aileleri, yalnız kadınlar için geçerli olmak üzere şöyle:

Sarışınlar için taze, canlandırıcı, çok hafif erojen kokular

Siyah saçlılar için hararetli, erojen ve esriklik yaratıcı, yani narkotik kokular

Kahverengi saçlılar için sakinleştirici, çok erojen olmayan ama esriklik yaratıcı yani narkotik kokular

Kızıl saçlılar için yüceltici, erojeni kuvvetli ve uyarıcı kokular.

Esriklik verici yani narkotik kolular: Gül, siklamen, menekşe, manolya…

Uyarıcı kokular: Akasya, mimoza, alıç…

Sakinleştirici kokular: Lavanta, leylak, frezya…

Hararetli kokular: Leylak, hanımeli, nergis, portakal çiçeği, orkide…

Hem hararetli hem uyarıcı kokular: Sümbülteber ve müge

Hem esriklik verici yani narkotik hem de uyarıcı kokular: Karanfil, sümbül… (s. 143)

Koku alma yeteneğinin kaybı cinsel fonksiyonların da kaybına yol açabiliyorsa o zaman demektir ki cinsel uyarı için koku olmazsa olmaz bir öğe. Bu düşünceden hareketle Dr. Alan Hirsch bir dizi deney yapmış. (s. 148)

Lavanta ve balkabaklı turta kokusu erkek deneklerde afrodizyak etkisi en yüksek olan kokularmış.

Lavanta, beyindeki alfa dalgalarının hareketliliğine yol açan bir koku.

Alfa dalgaları, rahat bir ruh haline işaret ediyor. (s. 153)

Orgazm, beynimizde koku duyusunun da işlendiği limbik sistemimizin içinde yer alan keyif verici yoğun bir elektrik patlamasından başka bir şey değil. (s. 156)

Kadınlara itici gelen kokular var. En başta geleni vişne.. (s. 162)

(Kadınlar için) Meyankökü, salatalık ve balkabağı turtasının kokusu en fazla uyarıcı etkiye sahip kokularmış. (s. 162)

Erkek parfümleri, bütün hanımlarda ortalama % 1 kan akış hızı düşmesine sebep oluyor. (s. 163)

Yasemin ve bazı başka çiçeklerin içinde bulunan indole, civet vesaire gibi uzaktan bile koklaması insanı rahatsız edebilecek koku moleküllerini aslında seyreltilmiş olarak her gün parfümlerimizin içinde kullanıyoruz. Yani, iyi ve kötü koku diye bir şey yok koku dünyasında; yer, zaman ve uygun miktar var parametre olarak. (s. 172)

Gaz kokusu ve yellenen tipler

Duyumuzu uyaran nesnenin miktar veya yoğunluğuna bağlı olarak algımızda değişim yaşanıyor. (s. 193)

Dog Day ifadesi İngilizcede yazın en sıcak günleri anlamına geliyor.

Avusturalya yerlileri, çok soğuk havalarda bir çukur kazar, bir köpekle beraber içine girip hayvana sarılarak ısınmaya ve uyumaya çalışırlarmış.

En şiddetli soğukları belirtmek için “üç köpeklik gece” terimini kullanır olmuşlar. (s. 210)

Tek yumurta ikizleri hariç herkesin vücut kokusu farklıdır.

Patlayıcı, mayın arama

DNT (mayın) kokusu ve yiyecek ödülü arasında olumlu bir ilişki kurulmaya sağlanıyor ve böylece arılar, mayın arama işinde kalifiye eleman haline geliyorlar.

Anozmat = hiç koku almayan hayvanları işaret eder (balina gibi)

Proust fenomeni (s. 248-249)

Mandalina kokusu (iyi hissettirir)

Hastalık kokusu

Köpeklerin kanseri teşhis etmesi

---

Yazar hakkında:

Vedat Ozan, Açık Rodyo’da 150 hafta boyunca “Koku” adlı bir programı hazırlayıp sunuculuğunu yapmış.

Everest Yayınları

Aralık 2014