Giresun Evleri Tipolojisi

Asım Kandemir - Giresun Evleri Tipolojisi

…tarihi kayıtlarda Karadeniz Bölgesinde üç Kerasus tespit edilmiştir. Bunlardan ilki Sinop’un batısında, İkincisi Vakfıkebir’in doğusunda ve üçüncüsü bugünkü Giresun şehrinin bir-iki km batısındaki vadide karşımıza çıkar.

Bir Osmanlı kentinde görülen yapılar

a) İmaretler, darüşşifalar, bimarhaneler, tımarhaneler

b) Öğretim yapıları, sıbyan mektepleri, medreseler

c) Kütüphaneler

d) Kapalı çarşılar veya arastalar, bedestenler, kervansaraylar, hanlar, menzilhaneler, şahıslara ait dükkânlar, kahvehaneler ve çayhaneler

e) Yönetim yapıları: Konak (yönetici yeri), polis karakolları

f) Dini İbadet Binaları: türbeler, hıristiyan manastırları ve tekkeler

g) Büyük imalathaneler ve dökümhaneler (darphane, tophane, tersane)

h) Hijyenle ilgili yapılar: Hamamlar, su dağıtımı için sebiller, şadırvanlar ve çeşmeler (s. 14).

Konutların imarı hususunda ilk olarak, mülkiyetin devamsızlığı nedeniyle, kullanılan yapı teknolojisinin evleri ucuza mal etmeye yönelik olduğunu söylemeliyiz. Konut dokusundaki değişim mülkiyet hakkı ile birlikte bir farklılaşma göstermeye başlar. 19.yy’dan günümüze kalmış tescilli birçok Giresun evinin yapıldıkları yüzyılın son çeyreğine tarihlenmesi de bu görüşü destekleyici yöndedir (s. 16).

Fındık ihracatı bölgede 18. yüzyılın sonlarından itibaren başlamıştır.

İhraç malları: Fındık, ceviz, fasulye, elma, keçi ve koyun derisi, hamsi, tereyağı, yün, yumurta, bitkisel ve hayvansal yağlar, ahşap çanak ve kereste.

Merkezde yer alan camiler, kiliseler vb. yapılar merkezdeki farklı din ve mezhepler hakkında bilgi verir.

Giresun evleri

Giresun evleri tipolojisini belirlemek için araştırdığımız evler. Çınarlar ve Hacı

Hüseyin mahallelerinde bulunmaktadır.

Bu bölge, Rumi 1305 (1889) tarihinde Gogora isminde büyük bir mahalleydi (s. 32).

Konutların etrafı duvarlarla çevrili olduğundan yapı ile sokak arasında demirden bir bahçe kapısı yer alır.

Zemin/bodrum katı duvarları karataştan imal edilen pek çok eski Giresun evinin zemini sıkıştırılmış topraktır.

Giresun evlerinde görülen plan tiplerini üç başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar; dış sofalı evler, iki yüzlü iç sofalı - karnıyarık - planlılar ve bir yüzlü iç sofalılardır (s. 51).

İç sofalı plan; sofanın karşı karşıya olan dar duvarlarının pencereli - açık - ve penceresiz - kapalı - olması şeklinde iki tipe ayrılmıştır.

Bahçe ve avlu ev İşleriyle ilgilenen kadınların hem dışarı çıkıp işlerini görmelerini hem de burayı dinlenme yeri olarak kullanmalarını sağlamaktaydı.

Anadolu’nun diğer yerlerinde olduğu gibi Giresun evlerinde de odaların düzenlenmesinde merkezi unsur sofadır.

Giresun’da odaları ısıtmak amacıyla ocak, peç ve mangal kullanılmakla olup tandır kullanımına dair herhangi bir veriye rastlanmamaktadır.

Odalarda dikkati çeken diğer unsurlar ise yüklük, dolap, raf ve hücre gibi eşya koymak için yapılmış mimari öğelerdir. Bunlar genellikle ocağın iki yanında, bazen de bütün duvarı kaplayacak şekilde inşa edilmişlerdir.

Bodrum: …taştan inşa edilen bodrumlar; ambar, depo, mutfak taşlık gibi farklı ihtiyaçları gidermek amacıyla kullanılmaktadır.

…üst katlarda yer alan duvarların kalınlığı 15-20 cm civarında olup ocağın bulunduğu duvar ise diğer duvarlardan farklı olarak 70-80 cm civarında bir kalınlığa sahiptir.

Giresun'daki eski yapıların çoğunda “kırma çatı sistemi” kullanılmıştır.

Çatıların saçak bölümleri debren ve kara saçak olmak üzere iki şekilde oluşturulur. Kara saçak alt tarafı kapatılmamış, debren saçak ise kapatılmış biçimdedir.

Kara saçak meyilli bir biçimde bina bedenini korur şekilde öne doğru eğilimlidir. Bu saçak türü daha çök kırsal kesimlerde kullanılırken şehirlerde debren saçak türü daha yaygındır (s. 58).

…yapıların pek çoğunda balkon vardır.

Oda döşemeleri ahşaptan olup bodrum katında yer alan kalın ve sağlam ağaç desteklere oturmaktadır.

Yapı içinde yer alan ve katlar arası bağlantıyı sağlayan merdivenler ise girişin tam karşısında, yani sofanın diğer ucunda yer alabileceği gibi yanlarda da bulunabilirler (s. 61).

…ocaklar, ekseriyetle penceresiz duvarlarda karşımıza çıkarlar Ocağın sağında ve solunda yer alan sedirler ise geleneksel anlayışta odanın en şerefli yerleri kabul edilmektedir.

Bu geleneksel ocaklardan farklıdır, şömineye daha çok benzerler.

Yapıların ana cepheleri sokak veya avluya bakmaktadır.

Temel yapı malzemesi yöresel taştır.

Ortalama su basman yüksekliği 50 cm, ortalama duvar kalınlığı 70 cm civarındadır.

Oda duvarları bağdadi tarzdadır (s. 66).

Odalar, geleneksel oda kullanımından ayrı olarak; her birimin farklı İhtiyaçları gidermeye yönelik olduğu bir biçimde organize edilmiştir.

Giresun evlerinin temel nitelikleri

Yapılar, genellikle, bodrum dahil üç kat olarak inşa edilmiştir.

Kimi yapılarda müştemilat adı verilen ek yapı vardır. Burası mutfak ve temizlik işlerinin görüldüğü yerler olup ana bina ile bağlantılıdırlar.

…avluya demirden yapılmış bahçe kapısından girilmektedir,

Kiler bütün evlerde üst katta yer alır.

Ocaklar her üç katta da karşımıza çıkabilmektedir.

Bazı evlerde peç kullanılmıştır.

Giriş merdiveninin altında saçaklardan gelen suyun toplandığı bir sarnıç bulunmaktadır.

---

Kandemir, Asım. (2000), Giresun Evleri Tipolojisi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul