Klasik Mantık: Hatalı Akıl Yürütmeler: Safsatalar (Yanıltmacalar)

Hatalı Akıl Yürütmeler: Safsatalar (Yanıltmacalar)

Safsatalar (yanıltmacalar) ilk bakışta ikna edici görünen ama yakından bakıldığında kendilerini ele veren sahte çıkarımlardır. Safsata, genel olarak tanımlayacak olursak, akıl yürütmedeki yanlışlardır.

SAFSATA ÇEŞİTLERİ

Adam Karalama (Ad Hominem)

Adam karalamada iddiaya değil de iddiayı ortaya atan kişiye saldırı yapılıp kötüleyerek iddianın yanlışlığı ileri sürülerek yapılır. İddianın o kişinin karakteriyle ya da hareketleriyle alakalandırılıp, yanlışlığının ileri sürülmesi safsatadır.

“Sen de” Safsatası (Ad Hominem tu Quoque)

Bir kişinin iddiası ya da söyledikleri hareketleriyle çelişiyor diye iddianın yanlış olduğunu söylemektir.

Niteliksel Adam Karalama (Circumstantial Ad Hominem)

Bir kişinin iddiasının yanlış olduğunu dair delil ileri sürmek yerine, o kişinin etnik geçmişi, politik tutumu, dini görüşü gibi niteliklerine saldırarak iddiasının yanlış olduğunu ileri sürmektir.

Ortak Tutuma Başvurmak (Appeal to Common Practice)

Bir iddiayı kabul ettirmek için, büyük çoğunluğun ortak bir davranışı olduğu gerekçesine dayanarak iddianın doğru olduğunu söylemedir.

İnanca Başvurma (Appeal to Belief)

Bir iddianın doğruluğunu, insanların çoğunun ona inandığını savunarak kanıtlamaya çalışma hatasıdır.

Grup Baskısı (Bandwagon)

Bir iddiayı kabul ettirmek için deliller öne sürmek yerine, bir grubun veya içinde bulunduğu grubun baskısını öne sürme hatasıdır.

Duygulara Başvurmak (Appeal to Emotion)

Bir kişinin iddiasının doğruluğunu kabul ettirmek için insanların duygularıyla oynamasıdır (reklam sloganlarının hemen tümü bu safsataya örnek olabilir).

Korkuya Başvurmak (Appeal to Fear)

İnsanları korkutarak iddiasının doğruluğunu kabul ettirme hatasıdır.

Yağcılığa Başvurmak (Appeal to Şattery)

Yağcılık yaparak iddiasının doğru olduğunu kabul ettirmeye çalışma. Yağcılık iddiasını kanıtlamak için bir delil oluşturmasa da oluşturacağı kanısında olma hatasıdır.

Yeniye Başvurmak (Appeal to New)

Bu safsata, yeni olan bir şeyin daha iyi olduğu hatasını içerir. Bir şey yeni olduğu için daha iyi veya doğrudur safsatasıdır.

Acındırmak (Appeal to Pity)

Bir kişinin iddiasını doğrulatmak için karşısındakinde acıma duygusu yaratmaya çalışmasıdır. Acıma duygusu yaratmak için, ileri sürdüğü iddiasını, gerçek iddiasıyla yer değiştirtir.

Geleneğe Başvurmak (Appeal to Tradition)

Bir iddia veya şey sadece eski, denenmiş, geleneksel olduğu için doğrudur hatasıdır. Bazı durumlarda doğru olabilecek bu durumu, bütün olaylara uygulamak hatadır.

Bütünleme (Birleştirme) Safsatası (Fallacy of Composition)

Kategori hataları türüne giren safsatalardandır. Bütünün kendisini oluşturan parçalarla aynı özelliğe sahip olduğunu çıkarma hatasıdır.

İndirgeme (Bölme) Safsatası (Fallacy of Division)

İndirgeme safsatası da kategori hataları türüne giren safsatadır. Bütün için doğru olan bir özellik veya iddianın, bütünün parçaları için de doğru olacağını düşünme hatasıdır.

Yanlış İkilem (False Dilemma)

Başka seçenekler olduğu halde karşısındakini iki seçenekten birini seçmeye zorlamak yoluyla yapılan hatadır.

İspatlama Mecburiyeti Safsatası (Burden of Proof)

Bir iddianın yanlışlığının ispatlanamamış olması, dolayısı ile doğru olduğunu ya da doğruluğunun ispatlanamamış olması, dolayısı ile yanlış olduğunu ileri sürmektir. Yani, bir şey aksi ispatlanamadığı sürece doğrudur varsayımına dayanır.

Kumarbaz Safsatası (Gambler’s Fallacy)

Bir olayın geçmişte nadir gerçekleşmiş olmasına dayanarak, gelecekte daha yüksek ihtimalle ortaya çıkabileceğini düşünme hatasıdır.

Öncesinde Safsatası (Post Hoc)

Batıl itikatlarımızla ilgili bir safsatadır. Bir olayın olmasının, bir zaman sonra başka bir olaya neden olduğu sonucunu çıkarmaktan doğan bir hatadır.

Acele Genelleme (Hasty Generalization)

Çok az bir örneğe dayanarak acele genelleme yapmaktır. Yetersiz örnek safsatası veya acele tümevarım da denebilir.

Görecelilik Safsatası (Relativist Fallacy)

Bir kişinin bir iddiayı sadece başkaları için doğru olabileceği ama kendisi için doğru olmadığını söyleyerek reddetmesi durumudur.

---

Klasik Mantık

Yazar: Prof. Dr. Semiha Akıncı & Prof. Dr. Hasan Ali Ünder

Anadolu Üniversitesi, Yayın Numarası: 2814

Ocak 2013, Eskişehir