Samsunlu Bağlama Yapımcıları ve Bu Ustaların Yapım Sanatına Katkıları

Emin Sancak, Veyis Eğin - Samsunlu Bağlama Yapımcıları ve Bu Ustaların Yapım Sanatına Katkıları

Samsun ili geleneksel çalgı yapımcılığının geliştiği önemli merkezlerden biridir.

Bağlama, ülkemizde en yaygın olarak çalınan ve yapılan çalgıdır.

Gerek bağlama yapımcılığında gerekse bağlama teknesi ustalığında Samsun, ülkemizin belli başlı en önemli illerinden birisidir.

Parçalı tekne tabir edilen, küçük nuska şeklinde üçgen parçalardan adeta dantel gibi işlenerek yapılan tekne formunun en önemli temsilcisi Mesut Ünalan Usta'dır. Celal Kızılkan Usta ise bizzat Kahramanmaraş Pazarcık'a ve Gaziantep'e giderek oyma bağlama tekne yapımcılığını ustalara öğretmiş ve daha sonra Maraş'ta ve Gaziantep'te bu sanatın yayılmasına vesile olmuştur.

Mesut Ünalan (1926)'ın, babası devlet demir yollarının ilk ustalarındandır. Kendisi de baba mesleğini seçmiş, demir yollarında ustabaşı olarak çalışırken, 1945 yılında ek gelir sağlamak amacıyla bağlama teknesi (ses kutusu) oymaya başlamıştır.

Samsun'da oyma tekneciliğini ilk başlatan kişidir. Sonradan geliştirdiği üçgen veya geometrik parçalardan kurulan tekne (ses kutusu) biçimi ise ayrı bir üslup haline gelmiştir (s. 540).

Süleyman Balcı (1928), Balcı kardeşler adıyla ünlenen bağlama ve teknesi yapımcısı Ahmet, Bilal, Osman, Abdullah Balcı'nın babası ve ustasıdır.

Ümit Bekizağa (1949) ve Yakup Özdemir (1952), hem icracı hem yapımcı kişilikleriyle bu alanda aktif rol almış ustalardır.

Celal Kızılkan (1965), otuz yıldır ağaç oymacılığını sürdürmektedir. Antep ve Maraş Pazarcık'a geçici sürelerle giderek sanatını bu illerde sürdürmüş ve bu illerde de ustaların yetişmesine katkıda bulunmuştur (s. 541-542).

…ses kutusu (tekne) oymacılığında ana malzeme dut, kestane ve kayın ağaçlarıdır. Bu ağaç türlerine son yıllarda Samsunlu ustalar tarafından akçaağaç, karaağaç ve ceviz ağaçları da eklenmiştir.

İşlenecek ağaçlar, "su yürümeden" yani vejetasyon dönemi başlamadan önce kesilmelidir. Tomruk olarak alınan ağaçlar, en fazla 3-4 ay bekletilebilir sonra hemen işlenmeye başlanmalıdır. Her tomruk uygun ölçülere ustalıkla bölünür, bölünen her parça üzerinde çalışamayacaksa uygun biçimde korunur ve saklanır, hava cereyanından uzak tutulur. Teknenin önce dışı işlenir, istenilen form verildikten sonra içi işlenmeye başlanır.

---

Sancak, Emin ve Yeğin, Veyis. (2011), “Samsunlu Bağlama Yapımcıları ve Bu Ustaların Yapım Sanatına Katkıları,” Samsun Sempozyumu 13-16 Ekim Samsun, Bildiriler Kitabı, Cilt: 2, s. 540-542, Samsun 2012