19. Yüzyılda Ordu Kazasından Canik’e Göçler

İlhan Ekinci - 19. Yüzyılda Ordu Kazasından Canik’e Göçler

Ordu günümüz rakamlarıyla göç veren bir ildir. Eğitim, istihdam, mevsimlik (yaylacılık) gibi sebeplerle il içi göçlerin yanı sıra; il dışına da daimi göçler yaşanmaktadır. Ordu dışında yaşayan Orduluların iç göçlerden en fazla tercih ettikleri şehir İstanbul’dur. Bunu açık fark ile Samsun ve Ankara izlemektedir.

2013 TÜİK verilerine göre Samsun’un önemli ilçelerinden birisi olan Canik’e en yoğun göçün Ordu ilinden geldiği görülmektedir (s. 731).

Ayanlar

Merkezi idarenin zayıflaması neticesinde on sekizinci yüzyıldan itibaren her bölgede olduğu gibi Karadeniz bölgesinde de ayanlar ortaya çıkmış…

Âyanların gelir kaynaklarına hükmetmeleri, göçlerle gelen nüfusu potansiyel bir güç ve nüfuz unsuru olarak kullanmaları, kazada yeni iskân ve göçlere sebep olmuştur.

Devlet arazilerini göçmenlere icara vererek gelirlerini artırma yolunu tuttular. Günümüzde Ordu’da gayrimüslimlerin Ordu’ya gelişleri konusunda “Ulubey ayanlarının rolünün büyük olduğu” şeklindeki tarihsel hafıza aslında bir gerçeği yansıtmaktadır (s. 733).

1834 tarihli verilere göre Ordu merkez ve ona bağlı olan dokuz kazada 26.725 erkek nüfus kaydedilmişti. Tüm Ordu kazasında bu tarihte yaklaşık 54.000 Müslüman 11.440 da gayrimüslimin yaşadığı tahmin edilmektedir (s. 735).

Çeşitli Kafkas toplulukları 1853 yılından sonra Anadolu’ya göç etmeye başladılar.

Ordu yöresine asıl büyük göçleri 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi sonrasında Batum ve çevresinden (Çürüksu) gelen muhacirler oluşturur (s. 738).

Ordu ve çevresindeki gayrimüslim nüfus, takip edilebildiği 1613 yılına kadar % 3’ün altındayken, on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında %18-21’ler seviyesine gelmesi, bu konuda tabii olmayan bir nüfus artışına işaret etmektedir.

(1683’ten sonra) Gümüşhane, Kürtün yöresindeki madenlere yönelik mahalli güç odaklarının baskıları, bu kesimdeki Müslüman ve Hıristiyan madencilerin yerlerini terk edip aşağı sahil kesimine dağılmalarına yol açmıştı (Kürtün reayası) (s. 739).

Osmanlı-İran ticaretinde daha etkili olmaya başlayan Ermenilerin ticaret yolları boyunca yayılışı…

Ermeni kayıtlarında Ordu kazasında yaşayan özellikle (güğüm, ibrik, bakraç) zanaatıyla uğraşan Ermenilerin on sekizinci yüzyılda kasabaya gelen Hemşinli ve Karadereliler olduğu ifade edilmektedir. Ermenilerin bir kısmının Hemşin’den göç ettiklerine dair bilgiyi nüfus defterleri de doğrulamaktadır (s. 740).

Ermeni kayıtlarında 1850 yıllarında Ordu şehrindeki Ermenilerin 100-120 hane (yaklaşık 1000-1100 nüfus) kadar oldukları belirtilmektedir (s. 741).

Ordu’nun vadilerle bölünmüş dağlık coğrafyasında sıkışan nüfus başta Çarşamba olmak üzere geniş tarımsal alanlara önce mevsimlik işçi arkasından kalıcı yerleşmelerine sebep olmuştur (s. 743).

---

Ekinci, İlhan. (2017), “19. Yüzyılda Ordu Kazasından Canik’e Göçler,” Geçmişten Günümüze Göç, Ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Cilt: 2, (s. 731-744), Samsun