Süleyman Kazmaz - Rize Dokumaları El Sanatı Merkezi

Süleyman Kazmaz - Rize Dokumaları El Sanatı Merkezi Bizim Eller

Feretikodan genellikle gömlek dikilirdi ki, buna iplik gömleği denirdi.

Geçmiş dönemlerde Rize yöresinde daha çok feretiko gömlek giyilirdi. Keten bezinden de gömlek üretilirdi.

…ketan, daha çok ticaret ve ihraç malıydı. Köylerde dokunan ketan bezi tüccarlar tarafından satın alınır ve ihraç edilirdi.

Rize bölgesinde dokumacılığın temel maddesi kendirdi.

…makinelerle dokunan ve Rize bezi alarak satışa sunulan ürünler el işi kumaşların yerini aldı.

Rize dokumasının ham maddesi kendir ve pamuk ipliğidir.

Kendir tohumu toprağı iyi olan yere ekilirdi. Ayrıca kendirin çok miktarda yetişmesi için toprağa bol gübre konulması gerekirdi.

Rize'de yetişen kendirin boyu iki metreyi geçerdi. Onun için Rize kendirinin lifleri ince ve uzun olurdu. Bunu sağlayan etken de rutubetti.

Kendir tohumundan çıkan toz ağıza ve buruna girince baygınlık yapar. Buna kendir tutması denir. Onun için kendir keserken ağız ve burun bezle sarılır.

Kendir kesildikten ve kurutulduktan sonra değirmen çarkında ya da yağmur altında çürütülür, başka bir deyişle, ıslatılır, yumuşatılır, yöredeki deyimiyle analis edilir. Bu işlemde, kopaliyle, tokmakla dövme suretiyle yapılır (s. 376).

Bu suretle dövülen kendire uskuli denir.

…yumuşatılan kendirin üzerindeki lifler odun kısmından ayrılır,

…lifler bir araya getirilerek uzun yumak haline dönüştürülür. Buna sabita denilir.

Kendirin lifleri alındıktan sonra kalan kısmına kunci bazı yerlerde funci denir. Funci yakacak olarak kullanılır,

…kendir lifleri bir ayağa dolanır, bir elle de gerilir, öteki ele alınan kofta dikine vuruşlarla lifler ortalama 50 cm boyunda kesilir, arkasından tarama işine geçilir.

(Kofta: Kendir liflerini kesmek için kullanılan testere)

Taramaktan, tarağa vurmaktan maksat kendirin kabasını almaktır. Kendirin kalın kısmı tarağın üstünde kalır. Bundan üstüpi yapılır. Üstüpi kayıkların kalafat edilmesinde kullanılır. Taraktan sonra vurçilama işlemine geçilir. Bu işlem vurçiyle yapılır.

Vurçi, domuzun ensesinden alınan kıldan yapılan sert bir fırçadır.

Vurçiden maksat kendir liflerini biraz daha inceltmek, üzerindeki uslupileri almaktır. Böylece kendirin odun kısımları ayrılarak kendir lifleri %80-%100 arasında temizlemek suretiyle ipek gibi bir niteliğe büründürülür

Kendirin iplik haline getirilmesi rokopidi adı verilen aletle yapılır. Rokopidi üç kısımdan oluşur. Roka, gövde, rokopidi tahtası.

Roka, özel ağaçtan üretilir, baş tarafı yuvarlaktır, aşağıya doğru genişler.

Alt kısmının ortasında bir delik vardır. Bu delik vasıtasıyla sopaya, rokopidi gövdesine oturtulur.

Uskuli yani vurçilenmiş kendir lifleri rokaya sarılır. Eğirme, liflerinin iplik haline getirilmesi sırasında kendirin hepsinin ele gelmemesi, aşağıya doğru kaymaması için üzerine rohati denen kayış sarılır. Rohati, mumlanmış bezden ya da ince meşinden yapılan bir örtüdür. Bu örtü-bez rokanın üstüne iki kez sarılır. Çözülmemesi için ipin ucu düğümlenir. Bu liflerin ucu iğe takılır. İğ döndürülürken lifler elle süzülerek ve tükürükle ıslatılarak, iplik haline getirilir.

Gövde, rokopidinin orta kısmı, sopa kısmıdır.

Ortada bir delik, delikte de asılı bir ip bulunur. Asacak denen bu ipin ucuna iki boncuk bulunur.

Rokopidi tahtası yuvarlak ya da dikdörtgen şeklinde olur. Rokopidi gövdesi bu tahta üzerine oturtulur.

Kendir rokaya sarıldıktan sonra eğirme, iplik yapma aşamasına geçilir. Yörede eğirme, iplik yapma genellikle orta yaşlı ya da yaşlı kadınların işidir; ipliği onlar eğirir.

…rokaya sarılan kendir iğle bükülerek iplik haline getirilir. İğ odundan, ağaçtan yapılır, 30 cm. boyundadır, iki ucu sivri, ortası göbeklidir. Alt kısmına, düzenli dönmesini sağlamak için, çoğunlukla kurşundan yapılan bir yüksük geçirilir. İğ, yalnız kendirin eğirilmesinde kullanılır. Ayrıca ipliğin kaymaması için iğin ucuna arışak takılır.

Dokuma işlerini yalnız kadınlar yapar.

Usta olanlara çulha denir.

Çayeli'nin Aşıklar Köyü'nde kanaviça yapılırdı. Kendir iğle, işlenir, iplik haline getirilir, kazana konur, kül suyu katılarak, kül katılarak pişirilir, tarakla dokunarak bez haline getirilir ve iğneyle dikilirdi.

---

Kazmaz, Süleyman. (1999), “Rize Dokumaları El Sanatı Merkezi: Bizim Eller,” Erdem Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 29, (s. 375-387)