Ağız Çalışmalarında Derleme Konuları ve Kaynak Kişilere Yöneltilecek Sorular

Hakan Akca - Ağız Çalışmalarında Derleme Konuları ve Kaynak Kişilere Yöneltilecek Sorular

Bir ağız çalışmasının ilk ve en önemli aşaması derlemedir.

Demir, “Ağız Araştırmalarında Kaynak Kişi Meselesi” adlı makalesinde uygun kaynak kişinin özelliklerini, tahsil durumu, bölgeyi terk etmemiş olma, ağız özelliklerini koruyor olma, yaş ve cinsiyet olmak üzere beş başlıkta incelemiştir (1998, s. 171-180).

…folklor araştırmalarında kaynak kişinin “ne” konuştuğu, ağız araştırmalarında ise “nasıl” konuştuğu önemli…

Türkiye Türkçesi ağız araştırmalarında, yukarıda bahsedilen teorik konular üzerine epey çalışma yapılmasına rağmen dil / ağız atlası çalışmaları ihmal edilmiştir.

Folklor çalışmalarında uygun kaynak kişi, halk bilgisi ürünlerini ilk defa yaratan, yeniden yaratıp nakleden, gerekli durumlarda bunların bütününü ve ana özelliklerini aktarabilen veya icra edebilen ve bunların derlemeciler tarafından, yazılı, sözlü ve görsel olarak kaydedilmesi için sunum yapabilen kimselere denir (Ekici, 2004, s. 30).

Ağız Çalışmalarında Kaynak Kişilere Yöneltilecek Sorular

Ağız çalışmalarında her metnin başında kaynak kişinin adı, soyadı, yaşı, eğitim durumu, mesleği, derleme yeri, derleme tarihi, derleme konuları, kayıt veya kaset numarası gibi bilgiler yer almalıdır.

A) Kaynak Kişilerle İlgili Sorular

1. Kendinizi tanıtır mısınız?

2. Hayat hikâyenizi anlatır mısınız?

3. Eşinizle nasıl tanıştığınızı, nasıl evlendiğinizi anlatır mısınız?

B) Yöreyle İlgili Sorular

1. Yörenizin tarihini anlatır mısınız?

2. Yörenize niçin bu ad verilmiş?

3. Bu yöreyi kimler kurmuş?

4. Yörenizin etnik durumu hakkında bilgi verir misiniz?

5. Yörenizin geçim kaynakları nelerdir?

6. Yörenize has yemekler nelerdir?

7. Yörenizin sıkıntıları nelerdir?

8. Yörenizde hangi bitkiler yetişir, bu bitkilerin adlarını ve özelliklerini anlatır mısınız?

C) Günlük Hayatla İlgili Sorular

1. Tarlada ekim, dikim ve hasat nasıl yapılır?

2. Tarla işlerinde kullanılan aletler nelerdir?

3. Yörenizde kış hazırlıkları nelerdir ve bu kış hazırlıkları nasıl yapılır?

4. Eskiden hangi kıyafetleri giyerdiniz?

5. Yörenizde hangi mutfak eşyaları kullanılır

6. Eskiden hangi ölçü aletleri ve ölçü birimleri kullanılırdı?

7. Nasıl dua edersiniz?

8. Nasıl beddua edersiniz?

Ç) Gelenek Görenek ve Folklorla İlgili Sorular

1. Yörenizde kızların çeyizi nasıl hazırlanır?

2. Yörenizde eskiden kız isteme nasıl yapılıyordu?

3. Düğün davetleri nasıl yapılır?

4. Yörenizde nişan, kına ve düğünler nasıl yapılır?

5. Düğünlerde hangi oyunlar oynanır?

6. Düğünlerde hangi yemekler yapılır?

7. Düğünlerde eskiden hangi kıyafetler giyilirdi?

8. Doğum âdetleriniz nelerdir?

9. Lohusalıkla ilgili âdetleriniz nelerdir?

10. Çocuğa nasıl ad konur?

11. Sünnet âdetleriniz nasıldır?

12. Çocukken hangi oyunları oynardınız, bu oyunları anlatır mısınız?

13. Askere gidecek genç için yörenizde neler yapılır?

14. Bildiğiniz bir masalı / hikâyeyi anlatır mısınız?

15. Bildiğiniz bir fıkrayı anlatır mısınız?

16. Bize türkü söyler misiniz?

17. Bize mani söyler misiniz?

18. Bebekleri nasıl uyutursunuz, onlara nasıl ninni söylersiniz?

19. Yörenizde bilmece sorulur mu, bize bilmece örnekleri verir misiniz?

20. Yörenizde en çok kullanılan atasözleri nelerdir?

21. Yörenizde türbe / yatır veya ziyaret yerleri var mı?

22. Yörenizde Ramazan ayı ve bayramıyla ilgili âdetleri anlatır mısınız?

23. Yörenizde cenaze âdetleri nelerdir?

D) Çeşitli Mesleklerle İlgili Sorular

1. Bu mesleğe nasıl başladığınızı anlatır mısınız?

2. Mesleğinizde kullanılan araç gereçlerin adlarını ve bunların ne işe yaradıklarını anlatır mısınız?

Makale içi kaynakça

Demir, N. (1998). Ağız Araştırmalarında Kaynak Kişi Meselesi. Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, M. Özarslan, Ö. Çobanoğlu (Haz.) içinde (s. 171-180), Ankara.

Ekici, M. (2013). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri, Ankara:

Geleneksel.

---

Akca, Hakan. (2017), “Ağız Çalışmalarında Derleme Konuları ve Kaynak Kişilere Yöneltilecek Sorular,” Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 27, (s. 61-84)