Karadeniz’de Yabancı Vapur Kumpanyaları ve Göç

Süleyman Uygun - Karadeniz’de Yabancı Vapur Kumpanyaları ve Göç

Osmanlı Devleti’ne yönelik Karadeniz havzasında yaşanan münferit ve kitlesel zorunlu göç hareketleri, tabi oldukları Batılı devletlerin uzantıları olan buharlı deniz nakliyat kumpanyaları tarafından da fırsat olarak görüldü. Bunun neticesinde Karadeniz her geçen gün daha fazla yabancı buharlı deniz nakliyat kumpanyasının ilgisini çekti. Bilhassa Kırım Savaşı’nın (1853-1856) ardından Karadeniz’deki buharlı rekabeti doruğa ulaştı.

Kırım Savaşı’nın hemen akabinde Karadeniz nakliyatındaki en büyük aktörler, Avusturya Lloyd, Osmanlı buharlıları ve Fransız Mesajeri kumpanyalarıydı.

Beraberinde bir miktar parası olan göçmen ve muhacirler, uzun süre Babıali’nin göndereceği vapurları beklemek yerine sürekli limana uğrayan yabancı vapur şirketlerine ait buharlılara binmeyi tercih etmekteydiler.

Denizin ve hava şartlarının kötü olduğu durumlarda hayvanlar da insanlar gibi çok zor şartlarda taşınabiliyordu. Örneğin 1894 yılında Paquet Kumpanyası’nın Armenie adlı vapurunda taşınan 750 koyun havasızlıktan telef olmuştu. Kaptan ölü koyunları Marmara açıklarında denize atıvermişti. Karadeniz’in açıklarında telef olan hayvanların leşleri ve bu leşlerin ağır kokusu ve yaydığı hastalık atmosferinde yolcular da seyahat etmek zorunda kalmıştı.

1892’yılında Ağustos sonundan Eylül nihayetine kadar zuhur eden kolera salgınında yeterli tedbirler alınmadığı için Akçaabat ahalisinden 300 kadarı hastalığa yakalanmış, bunların yüzde sekseni ölmüştür.

Lloyd’a ait Sphinx vapuru, savaştan dolayı hayatlarını kurtarmak için Kavala limanında toplanmış olan 3.000 Çerkez’i alarak Lazkiye’ye götürmek üzere 1878 Mart’ının ilk haftası Kavala limanına yanaşmıştı. Mülteci sayısı her zamanki gibi geminin taşıma kapasitesini ziyadesiyle aşmaktaydı.

Sphinx muhacirlerin tamamını alarak yola koyuldu. 5 Mart 1878’de sabah saat 7 sularında Kıbrıs adasında Zafer Burnu (Cape St. Andrea) denilen sahile yaklaştığı esnada Güneydoğu yönünden esen güçlü bir rüzgâr vapuru hayli sarsınca kaptan daha güvenli olarak gördüğü Magosa (Famagusta)’ya gitmeyi ve hava düzelinceye kadar orada demirlemeyi düşündü.

Vapur nihayet Magosa’ya vasıl oldu. Sphinx, öğleden sonra üç sıralarında havanın biraz düzelmesiyle İskenderiye’ye gitmek üzere yeniden hareketlendi. Vapur, tam yola koyulmuşken yeniden rüzgâr zuhur etti.

Saat 7 sıralarında bir başka felaket yaşandı, geminin ön tarafındaki hangarlarında dumanlar yükselmeye başladı.

Yangının tamamen vapurun tamamını sarmasını ve mültecilerin boğulmasını engellemek için mürettebat hangar ve depoların kapaklarını kapatmak istedi. Lakin depo ve hangarlarda halen çok sayıda mülteci bulunmaktaydı.

500 mülteci canlarından vaz geçmek suretiyle kapağın kapatılmasını kabul etti. Vapurun olabildiği kadar tahliye edilmesi sağlandı ancak korkulan son gerçek oldu. Terkedilen Sphinx vapuru, içerisinde bulunan 500 mülteci ile tamamen yanarak enkaza dönüştü (s. 802-803).

---

Uygun, Süleyman. (2017), “Karadeniz’de Yabancı Vapur Kumpanyaları ve Göç,” Geçmişten Günümüze Göç, Ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Cilt: 2, (s. 789-807), Samsun