Salıpazarı Avut Köyü'nde Alevi Kültüründen Yansımalar

Ali Osman Aktaş - Salıpazarı Avut Köyü'nde Alevi Kültüründen Yansımalar

Güvenç Abdal Ocağı'na bağlı Avut Köyü Alevileri, diğer bütün Aleviler gibi, Aleviliğin temel doğruları içerisinde yaşamaya ve kendilerini yanlış ve hatalı yerlere çekebilecek davranışlardan kaçınmaya gayret etmektedirler.

Avut Köyü Halkı'nı oluşturanlar, Samsun İli Salıpazarı İlçesi'ne, 1959 yılında gelip yerleşmiş; Ordu, Hoybulut Köylüleridir. Avut köyü halkının bir diğer yarısını oluşturan ve Zeynelabidin Ocağı ile Ordu Fatsa'dan gelen ve Güvençabdal Ocağı'na bağlı Hoybulutlular; Avut Köyü'nde son yapılan istatistiklere göre iki bin kişilik bir nüfusu oluşturmaktadırlar.

Avut Köyü'nde okuryazar oranı yüzde doksandır (s. 771).

Erkâna yatacak insanlar cuma ya da cumartesi günü hazır olurlar. Bu günlerin seçimi önemlidir. Çünkü cuma ve cumartesi günleri kutsaldır.

Bu kişiler abdest alıp meydana dedenin önüne gelirler. Ayaklar dışarı, yani aşağı olacak şekilde yatarlar. Dede, elinin ayasıyla Allah-Muhammed-Ali diyerek yatanların başlarını sıvazlar.

Erkânın amacında ibadet, günahlarından arınmak, temizlenmek ve inancını tazelemek vardır.

İbadet genelde geceleri düzenlenir. Sırası gelen her musahip bu erkâna yatar ve pirden sağlık dua ve şifa alır.

Tevella-Teberra İnancı: Tevella, Ehl-i Beyt'i, Oniki İmamları, Ondört Masumları, Onyedi Kemerbestleri ve onların yolundan gidenleri sevenleri sevmek, Teberra ise onları sevmeyenleri sevmemektir (s. 772).

Oniki İmam

1- Hz. Ali

2- İmam Hasan

3- İmam Hüseyin

4- Zeynel Abidin

5- Muhammed Bakır

6- Cafer er Sadık

7- Musai Kazım

8- Ali Rıza

9- Muhammed Tâki

10- Ali Naki

11- Hasan Askeri

12- Muhammed Mehdi

Musahiplik yol kardeşliği demektir. İki evli erkek ve evli iki ailenin kardeş olması demektir. Musahibi olanlar birbirlerine “can” diye hitap ederler.

Muharrem Orucundan önce üç günlük Masum-u Pak Orucu tutulur. Bu oruç Küfe'de şehit düşen Müslüm Bin Akıyl ile çocukları İbrahim ve Muhammet için tutulur. Müslüm, İmam Hüseyin'in amcasının oğlu İbrahim ile Muhammet ise amcasının torunlarıdır. 3 günlük Masum-u Pak ve 12 günlük Muharrem Orucu olmak üzere toplam 15 gün oruç tutulduktan sonra Muharrem Ayının 13'ncü günü kurbanları tığlanır ve aşure dağıtılır. Kurban, imam Ali Zeynel Abidin'in, Kerbela Katliamından kurtuluşundan duyulan sevinci belirtir. Muharrem Ayında eğlence yapılmaz, bıçağa ve kesici aletlere el sürülmez, düğün-nişan-sünnet törenleri yapılmaz, karı koca ilişkileri kesilir, kurban kesilmez, et yenilmez, Kerbela şehitlerinin çektikleri susuzluğu hissetmek için su içilmez, eğlence yerlerine gidilmez, saç ve sakal tıraşı olunmaz (s. 774).

Hızır Orucu

Şubat ayının on dördünde başlar. Yedi gün sürer. Hızır ile İlyas kardeşlerin karşılıklı olarak üç buçuk günden toplam yedi günlük bir mesafeden gelip birbirlerine sarıldıkları günün toplamı olan yedi günlük oruçtur. Yedinci günün öğleden sonrası kuşluk vakti denilen zamanda oruç bozulur ve kutlama yapılır.

Hızır orucunun son gününde özellikle cem ayinleri yapılır. O gece bir bezin veya tepsinin üzerine un konulur ve Hızır'ın gelip bu una dokunarak bir işaret bırakması beklenir.

Kurban sadece cemlerde kesilir (s. 777).

Kurbanı kesen Pavukçudur. Tarikatta ilk kurban kesen, Emr-il maya'dır. Herkesin bir üstadı hocası olur düşüncesinden hareketle imamların imamı olarak İmam Ali'yi kabul etmişlerdir. İlk kurbanı kesen kişi de o yüzden Emr-il maya'dır (s. 778).

Mevtanın toprağa girdiği akşam Kabir Kurbanı kesilir ve lokma edilerek cemaate dağıtılır.

Semah, Alevi toplulukların temel ibadeti olan; Cem törenlerinin, vazgeçilmez bir parçasıdır.

Semah; kişinin Tanrıyla birleştiği bir andır.

Bazı Alevi boylarında Sema yerine, "Pervaz" terimi kullanılır.

Defin mezara, ayakları doğuya, başı batıya, yüzü de kıbleye yani güneye dönük olacak şekilde yan yatırılır.

Hangi evden cenaze çıkmış ise o cenazenin sahibi, bir koç alır; definden sonra ölenin ruhuna kurban edilir. Buna Kabir Kurbanı denir.

Hıdırellez

Bu günde ev temizlenmez

Yeşil (ot) kopartılmaz, çayır çiğnenmez, bıçak tutulmaz

Yemek pişirilmez, can incitilmez

Hıdrellezden bir gece evvel (…) bir yere mısır unu dökülür (s. 787).

---

Aktaş, Ali Osman. (2011), “Salıpazarı Avut Köyü'nde Alevi Kültüründen Yansımalar,” Samsun Sempozyumu 13-16 Ekim Samsun, Bildiriler Kitabı, Cilt: 2, s. 771-789, Samsun 2012