M. Cemil Bilsel - Lozan I. Cilt

M. Cemil Bilsel - Lozan I. Cilt

Sosyal Yayınlar, 1998

Dünya Harbi

Dünya harbi, dünya kurulalı insanlığın başına gelen en büyük musibettir (kitap ilk defa 1933’te yayınlandı).

Avrupa’nın bu harpte 60 milyon kişiyi silah altına çağırmış olmasına göre bunun üçte birini kaybettiği kabul olunabilir.

Harp masrafı da Fransa cumhuriyeti resmi gazetesinin 924’te neşrettiği cetvele göre 1175 milyar altın franktır.

Dünya harbi, 28 haziran 1914 pazar günü, Avusturya Macaristan veliahtı Fransuva Ferdinand ile morganatik karısı kontes dö Hohenbergin Saray Bosnada öldürülmesinden çıktı.

28 Haziran günü Saint-Guy yortusu günüdür. O gün Sırplar 1389 da Kosvada Türkler tarafından yenilmişlerdi. Bu sebeple o gün Sırplar için o vakitten beri, milli matem günüdür. Sırplar atalarının mahvedildiği bugünü her sene merasimle anarlardı.

Sırbistan’a karşı bir harp nümayişi zaruridir.

İtilaf devletleri meseleyi bir Avrupa meselesi, Almanya ise bir Sırp-Avusturya meselesi suretinde halletmek fikrinde idiler.

28 Temmuz Avusturya Sırbistan’a harp ilim etti.

Rusya Avusturya’nın Sırbistan’ı ezmesine lakayt kalamazdı.

Almanya Rusya’ya harp açınca Fransa’ya da harp açmak mecburiyetinde idi.

3 Ağustosla Almanya, Fransa’ya harbi ilan etti

4 Ağustos

Alman orduları Belçika arazisini istila ediyor.

İngiliz ordularının seferberliği emrediliyor.

Akşam saat 11’den itibaren harp hali Almanya ile İngiltere arasında başlamış bulunu.

Dünya Harbinde Osmanlı İmparatorluğu

Osmanlı İmparatorluğu büyük harbe Teşrinievvelin 29unda girdi. Bu giriş, İmparatorluğun varlığına mal oldu.

Osmanlı İmparatorluğunun cihan harbine girişinde başlıca iki amil müessir olmuştur sanıyorum. Bunun biri daha ziyade psikolojik, ruhi bir amildir. Diğeri siyasi ve esas amildir.

Harp başlamadan evvel, harbin neticesi ne olursa olsun arazice tebeddülat yapılmıyacağını ilan eden Avrupa Devletleri, Osmanlı Devleti mağlup olunca bu kararı terk ettiler.

Balkanlar

Türkler bu acıyı unutmadılar. Rumelinin kaybediliş menkıbelerini canlandırdılar. Mekteplerde talebeye, evlerde çocuklara, kışlalarda askerlere bu menkıbeleri anlatarak milli bir ruh, milli bir hınç uyandırdılar. Türklüğe yapılan hakaretin ve zulmün, birgün hesabını görmek ruhunu aşıladılar. Haritalarda Rumeli siyaha boyanarak gösterildi. Bütün ordu lekelenen namusunun intikamını almıya tahrik edildi. Asker her gün "1328 de Türk namusu lekelendi ah. Ah, ah, ah, ah, intikam" şarkısıyla talimine gidiyordu. Köyüne dönen asker bu şarkıyı söyliyerek ekin ekiyordu.

Avrupa büyük devletlerinin bir biriyle boğuştuğu bu harpte seyirci kalmak Osmanlı devleti için hayırlı olur muydu?

Bilhassa Balkan felaketinden beri, Devlet ittifak siyaseti takip etmiştir.

İngilizlerle Balkan harbinden sonra bir anlaşma siyaseti başladı.

Rusya, tarihi emellerinden büyük bir kısmını bizim zararımıza tahakkuk ettirmiş olmakla beraber, İstanbul ve boğazlara ait emellerini hala tahakkuk ettirilmek vesilesini bekliyordu.

Almanya’nın Rusya’ya harp ilan etmesi üzerine hükumet de umumi seferberlik ilan etti.

Hukuku düvel kaidelerine göre bir bitaraf devlet sularına iltica eden harp gemileri, ya yirmi dört saatte bu suları terk etmek, yahut silahtan tecrit edilmek lazımdır. Bu gemilerin sularımızı terk etmelerini istemek, onları düşman eline teslim etmekti. Almanya’nın müttefiki olmak itibarile bunu devletin yapması, bizzat kendi menfaatine aykırı olurdu…

O esnada gemilerin devletçe satın alınmış olması fikri hatıra gelmiş

İngilizler, İngiliz tezgâhlarına sipariş edilmiş olan ve son taksiti yarım saat evvel verilmiş olan Sultan Osman dretnotu ile Reşadiye dretnotuna Türk sancağının çekilmesine mani olmuş ve bunlara vaz'iyet eylemiş idi.

Sultan Osman ve Reşadiyenin zaptı ile hasıl olan derin ve umumi infial karşısında Göben ve Breslavın satın alınmış olması o nisbette cuşişli bir sevinç uyandırdı.

9 Eylülde Kapitülasyonlar ilga edildi ve keyfiyet devletlere tebliğ olundu.

4 Ağustos, Çanakkale ve Karadeniz boğazlarının methallerine torpiller atılmış ve ancak Osmanlı Kılavuzları tarafından sevk edilecek ticaret gemileri için, birer kanal bırakılmıştır.

Hükümet, 29 Eylülde neşreylediği resmi tebliğ ile, Boğazların büsbütün kapatılmış olduğunu ilim eyledi (s. 166),

Sevr’den Lozan’a

Osmanlı İmparatorluğu, 29 - 10 - 914 te Karadeniz hadisesiyle sürüklendiği dünya harbinden, 30 - 10 - 918 de imzaladığı Mondros mütarekesiyle çıktı.

Türkler bir ihtilalden ve bu ihtilali takip etmiş iki felaketli harpten yeni çıkmışlardı. İhtilal, orduda nizam ve inzibatı bozmuş, kaybedilen İtalya ve Balkan Harpleri, mühimmat levazım zabit ve askerce, bir iki senede doldurulmaz, boşluklar açmıştı.

Osmanlı İmparatorluğu, on iki bin kilometre uzunluğunda bir sınır içinde, Rusların, İngilizlerin, İtalyanların, Bulgarların, Yunanlıların doğrudan doğruya ve diğer devletlerin bilvasıta hücumlarına maruz bulunuyordu (s. 194).

Türkler sekiz cephede harp ettiler.

1917 senesi ikinci kanununun 31rinde Almanya tahtelbahir harbini ilan etti. Fakat bu tedbir Amerika Birleşmiş Devletlerini harbe soktu.

14 Martta Petersburg’ta ihtilal patladı ve Çarlığı süpürdü.

Eylülün 15 inci günü Selanik cephesinde Bulgar ve müttefik devletler cephesine karşı Ceneral Franşe Despere tarafından bir taarruz başladı. Dedeağaç’tan Avlonyaya kadar uzanan 630 kilometrelik bu uzun cephenin her yeri, bir taarruzu her zaman red edecek halde değildi, ve ihtiyat kuvvetleri yoktu. İngilizler, Fransızlar, Yunanlılar, ve Sırplardan mürekkep olan Makedonya ordusu, 13 gün süren taarruzu neticesinde, Bulgar ordusunu, mütareke dilemeğe mecbur etti. 29 Eylül de Bulgaristan mütarekeyi imzaladı.

Bulgaristan’ın mütareke ile dünya harbinden çıkması merkezi -devletler cephesinde, bilhassa Türk harbi için telafi edilmez bir rahne açmış idi. İstanbul ile Berlin arasındaki yol, bu suretle kapanmış, itilaf devletlerine İstanbul yolu açılmış bulunuyordu.

Müttefik devletlerin galebesi, her cephede kendini gösteriyordu. Wilson’un 1918 ikinci Kanunun sekizinci günü ilan ettiği on dört noktayı esas alarak, merkezi devletlerin bu esaslara göre sulha talip olmaları takarrur etti.

Bizim notamız Madrit Maslahatgüzarımız marifetile verildi

Bu notaya hiç bir cevap verilmedi

Malta’daki Akdeniz Filosu Kumandanı Amiral Galthtorpe te Filosunu Mondros’ta toplama emrini almıştı.

Mütareke 29 Teşrinievvelde Amiral Calthorpe ile murahhaslarımız tarafından imzalandı.

Osmanlı İmparatorluğundan sonra Avusturya Macaristan ile 4 ve Almanya ile ancak 11 İkinci Teşrinde mütareke imza edildi.

…sulh şartlarını kararlaştırmak için, yenen devletlerin toplanıp görüşmesi gerekti.

Bunun için "Paris sulh konferansı" adını alan toplanma 18/1/919 da Paris’te açıldı.

Almanya müzakereye kabul edilmedi.

Hükümler ise yenilen Almanya için çok yamandı.

Mondros mütarekesinden sonra yaşanan gâvur aşırılıklarından birisi olarak İzmir işgal edildi.

Batı Trakya, Paris Konferansından sonra Yunanistan tarafından işgal edildi.

Şark meselesi Avrupa’nın ve dünyanın en girift işlerinden biridir. Bütün bu mesele şimdi konferansın önündedir. Ve Halledilmek gerektir. Bu girift işin şimdiye kadar birçok düğümleri çözülmüştür. Fakat kördüğüm, daha durmaktadır. Rusya ortadan çıkmıştır; amma İngiltere’nin Fransa’nın ve İtalya’nın ve Balkan devletlerinin dilekleri, birbirine zıttır ve şimdi bunlara, bir de Amerika Birleşik Devletlerinin görüşü katılmıştır (s. 274).

Sevr’de Boğazlar (s. 309 vd.)

Kurtuluş Yolu (s. 349 vd.)

(Sakarya Meydan Muharebesi yarım sayfa, büyük taarruz müstakil bir bölüm…)

Vs.