Osmanlı Devleti’nde Güreş ve Güreşçiler

Osmanlı Devleti’nde Güreş ve Güreşçiler

Türk devletlerinin kurulduğu coğrafyalarda vücudu/bedeni her daim savaşa hazır tutmak amacıyla savaşçılar tarafından yapılan bir spordur.

Padişah huzurunda gerçekleştirilen güreş müsabakaları oldukça fazladır.

Eğlence ve yiğitliğin ispatı anlamında yapılan bu güreşlerde meydana çıkarak güreşen pehlivanlardan galip ve mağluplar farklı olmakla beraber Padişah tarafından ödüllendirilmişlerdir.

Beden gücüne ve zekâya dayanan güreş sporu insanlık tarihi kadar eskidir. Güreş figürleri Mısır duvar resimlerinde görülür. Grek ve Romalılar tarafından da yapıldığı bilinen güreş sporu tarih boyunca Türkler tarafından da yapılmıştır. Türklerin güreş sporunu savaş antrenmanının yanında şenlik ve düğünlerde de eğlence amaçlı yaptıklarını Çin kaynakları ve bazı seyahatnamelerden öğrenmekteyiz. Bu spor Türkler için kahramanlık ve yiğitlik ölçüsü olarak kabul edilmiştir. Güreşin özellikle hükümdar, şehzade ve vezir gibi üst düzey devlet adamları tarafından ilgi görmesi, güreşi devlet adamları nezdinde ve hükümdarların huzurunda gerçekleştirilen bir spor haline getirmiştir.

Hz. Muhammed’in birer savaş sporu olarak güreşi teşvik ettiği ve kendisinin de bizzat güreştiği bilinmektedir.

Hz. Muhammed, asıl pehlivanın güçlü bir kimseyi yenen değil, öfkelendiğinde kendini tutan kimse olduğunu ifade eden hadisi de, güreş ile bedeni geliştirmenin yanında beyni ve ruhu da geliştirmek gerektiğini belirtmiştir.

Büyük Selçuklu Sultanlığı döneminde küreşçi tabirine ilave olarak Farsça pehlivanın da kullanılmaya başlandığı görülmektedir. Selçuklular döneminde güreş daha kurumsallaşmış ve güreş eğitimi verilen tekkeler kurulmuştur. Bu tekkeler başta Konya olmak üzere Anadolu’nun birçok şehrinde tesis edilmiştir.

Türklerin Rumeli’ye geçmesiyle beraber Edirne şehri Rumeli seferlerinde bir üs merkezi olur ve güreşlerin icra edildiği mekânlar ortaya çıkar. Edirne’de Sultan Murad Hüdavendigar bir güreşçiler tekkesini bu dönemde açmıştır.

II. Bayezid’de Amasya'da şehzadelik yaptığı dönemlerde civar ülkelerden pehlivanlar getirtmiş ve Padişah olunca bunları İstanbul'a götürerek bir bölük halinde toplamıştır.

I. Selim zamanına ait olan ehl-i hiref defterinden "cemaat-i küştigiran" denilen bir güreşçiler topluluğunun bulunduğu öğrenilmektedir.

…güreş sporu önemini Kanuni Sultan Süleyman zamanında da korumuş fakat daha sonraki dönemlerde ilgi azalmıştır.

IV. Mehmed döneminde, Tokatlı Halil ile Bostancılardan Hamza Pehlivan'ın Padişahın izni dışında güreşmeleri her ikisinin de idamına sebep olmuş ve güreş bir süre yasaklanmıştır.

II. Mahmud zamanında Enderun koğuşlarının mevcudu azaltılırken güreşçiler de çıkarılmış ve Sultan Abdülaziz'in cülusuna kadar saray kadrolarına bir daha alınmamışlardır.

Sultan Abdülaziz aşırı güreş meraklısı idi. Onunla Türk güreş tarihinde yeni bir dönem başlamıştır. Bu Padişah zamanında Rumeli'nin ve Anadolu'nun ünlü pehlivanları İstanbul'a getirtilerek saraya alınmış ve bunlara görevler verilmiştir.

Abdülhamid "Cihan Şampiyonu" Kara Ahmed'i huzuruna kabul ederek kendisini iftihar nişanı ile mükâfatlandırmıştır. 1901 Ekim’de Bursa'da ödüllü güreş turnuvası ve 1903 Ocak’da İstanbul'da ülke çapında grekoromen güreş şampiyonası düzenlenmiştir.

Yağlı güreşte galibiyet için iki omuzun yere değdirilme şartı yoktur. Sırtı yere değdirmek, rakibin kispetini yırtmak veya çıkarmak, ayakları yukarı kaldırıp çivi gibi tutmak, pes ettirmek, ayakları yerden keserek bedeni havada tutmak, meydanı terk ettirmek, kıç üstü veya yan üstü düşürerek göbeği açtırmak (açık düşürmek) galibiyet için yeterlidir. Yağlı güreşte "deste, küçük orta, büyük orta, baş altı, baş" adları altında beş derece bulunur. Kırkpınar gibi kalabalık güreşlerde aynı derecede güreşecek çiftler ne kadar çok olursa olsun hepsi birden güreşir. Yenilenler meydanı terk eder, yenenler tekrar tutuşur ve güreş en arkaya kalan çiftin sonucu alıncaya kadar devam eder.

Daha çok Güney ve Güneydoğu Anadolu taraflarında yapılan aba güreşi adını pehlivanların giydikleri abadan alır. Önü düğmesiz olan bu üst giysisi belden bir kuşakla bağlanır. Güreşçiler altlarına uzun don veya şalvar giyerler.

Türk güreşlerinin hiçbirinde süre sınırı yoktur. Nitekim efsaneye göre, Kırkpınar güreşlerine adlarını veren kırk gaziden ikisi yenişemeyerek yorgunluktan ölmüş ve arkadaşları tarafından güreştikleri yere gömülmüştür.

Güreşlerin yapıldığı son gün meydancılardan biri tarafından kucakta seyircilerin önünde dolaştırılan kuzuya en yüksek fiyatı veren kişi ertesi yılın Kırkpınar Ağası olur.

1894 yılında Gelibolu Mevlevi Şeyhi Mustafa Daniş 'in oğlunu evlendirirken Çardak'ta yaptırdığı düğüne Koca Yusuf, Adalı Halil, Kurudereli, Katrancı ve Kara Ahmed gibi ünlü pehlivanlar katılmış, Kel Aliço da hakemlik yapmıştı.

II. Abdülhamid'in izniyle 21 Şubat 1897 tarihine Kara Ahmed'in de katılmasıyla başlayan ramazan güreşleri birkaç yıl sonra gelenek halini alarak daha ziyade Şehzadebaşı, Çemberlitaş, Kasımpaşa gibi yerlerde yapılmıştır.

1910 yılı Ramazanı’nda Kurudereli Mehmed Pehlivan, Artidi Efendi'nin Taksim'deki çadır sirkinde "Cihan Pehlivanı'' unvanını almış ve ertesi yıl aynı yerde düzenlenen güreşlere birçok ünlü güreşçi katılmıştır. Osmanlı Türkiyesi'nde "alafranga" adıyla anılan ilk minder güreşi, İstanbul'da XX. Yüzyıl başlarında Beşiktaş Jimnastik Kulübü'nde yapılmış…

III. Ahmed Dönemi (1703- 1730) Huzur Güreşleri

1699 Karlofça Antlaşmasını imzalayan II. Mustafa İstanbul yönetimini Şeyhülislam Feyzullah Efendi’ye bırakarak Edirne’ye inzivaya çekildiği dönemde bu inzivadan rahatsız olan Yeniçeri askerleri Topkapı Sarayı’nı basarak Şeyhülislam Feyzullah Efendi’yi idam edip, Edirne’ye doğru hareket etti. Edirne’ye ulaşan Yeniçeriler II. Mustafa’yı tahttan indirerek yerine Sultan III. Ahmed’i getirdi.

III. Ahmed kızı Fatma Sultan, Silahdar Ali Paşa ile evleneceği zaman spor müsabakaları düzenlenmiş.

Hicri 1 Şevval 1120/14 Aralık 1708 tarihinde Padişah III. Ahmed Yalı Köşkü’nde güreş müsabakası düzenlemiştir. Güreşler sonucunda Padişah huzurunda yedi güreşçi boy göstermiş, dört güreş müsabakası tertiplenmiştir.

Hicri 1 Zi’l-hicce 1124/30 Aralık 1712 tarihinde Padişah III. Ahmed Kaymakam Paşa Sarayı’na güreşçileri davet ettirip huzurda güreş müsabakaları düzenletmiştir.

Hicri 10 Zi’l-hicce 1124/8 Ocak 1713 tarihinde III. Ahmed Alay Köşkü’nde güreş müsabakası düzenlemiş.

Hicri 11 Zi’l-hicce 1124/9 Ocak 1713 tarihinde Padişah III. Ahmed Av Kapısı denilen yerde güreş müsabakaları düzenletmiştir.

Hicri 3 Cemaziye’l-ahir 1125/27 Haziran 1713 tarihinde Padişah III. Ahmed Paşa Sarayı’na pehlivanların davet edilerek güreş müsabakaları düzenlenmesini istemiştir.

Hicri 3 Cemaziye’l-ahir 1125/27 Haziran 1713 tarihinde Padişah III. Ahmed Alay Köşkü’nde Megacan ile Manavzade pehlivanlarının güreş müsabakasını izlemiştir.

Padişah III. Ahmed Hicri 12 Cemaziye’l-ahir 1125/6 Temmuz 1713 tarihinde Vezir Bahçesi’ne güreşçilerin davet edilip güreş tutulmasını emretmiştir. Bu emir ile Silahdar Ağa müsabakaları düzenlemiştir.

III. Ahmed Hicri 25 Cemaziye’l-ahir 1125/19 Temmuz 1713 tarihinde Alay Köşkü’nde Manavzade ile Haseki Ağanın hasmı müsabakasını seyretmiştir.

III. Ahmed Hicri 5 Receb 1125/28 Temmuz 1713 tarihinde Alay Köşkü’nde güreş müsabakası düzenlenmesi emrini vermiştir.

III. Ahmed Hicri 8 Receb 1125/31 Temmuz 1713 tarihinde Kum Köşkü’nde güreşlerini seyretmiştir.

…

I. Mahmud Dönemi (1730-1754) Huzur Güreşleri

1730 tarihinde III. Ahmed’in tahttan indirilmesiyle sonuçlanan Patrona Halil İsyanı’ndan sonra tahta geçmiştir.

Hicri 1 Zi’l-ka’de 1135/3 Ağutos 1723 tarihinde I. Mahmud Yalı Köşkü’nde huzurunda pehlivanları davet ederek güreş tutturmuştur.

Hicri 25 Safer 1136/24 Kasım 1723 tarihinde I. Mahmud Topkapı’da huzuruna pehlivanları davet ederek güreş tutturmuştur.

Hicri 1 Şevval 1136/23 Haziran 1724 tarihinde I. Mahmud Yalı Köşkü’ne pehlivanları davet ederek huzurda güreş tutturmuştur.

Hicri 5 Muharrem 1137/24 Eylül 1724 tarihinde I. Mahmud Paşa Sarayı’na pehlivanları davet ederek huzurda güreş tutturmuştur.

Hicri 5 Safer 1137/24 Ekim 1724 tarihinde I. Mahmud Yalı Köşkü’ne pehlivanları davet ederek huzurda güreş tutturmuştur.

III. Mustafa Dönemi (1757-1774) Huzur Güreşleri

III. Ahmed’in, Mihrişah Sultan’dan olma oğlu olan III. Mustafa 1717 tarihinde Edirne’de doğmuştur.

…şehzade Mehmet’in zehirlenerek öldürülmesiyle beraber 1757 tarihinde tahta geçti. 1774 tarihinde vefat etti.

Hicri Şaban 1175/Mart 1762 tarihinde Padişah III. Mustafa huzurunda Yalı Köşkü’nde güreş tertip edilmiştir

Hicri 1 Şaban 1179/13 Ocak 1766 tarihinde Padişah III. Mustafa Yalı Köşkü’ne pehlivanları davet edip güreş organizasyonu düzenletmiştir.

I. Abdülhamid Dönemi (1774-1789) Huzur Güreşle

III. Ahmed’in, Rabia Şermi Sultan’dan olma oğludur.

Hicri 11 Şevval 1190/23 Kasım 1776 Padişah I. Abdülhamit döneminde, Sultan Ahmed Camii ve Yalı Köşkü’nde güreş tertip edildi.

III. Selim Dönemi (1789-1807) Huzur Güreşleri

Hicri 2 Zi’l-hicce 1206/22 Temmuz 1792 tarihinde Padişah III. Selim Yalı Kasrı’na pehlivanları davet ederek güreş müsabakası düzenletmiştir.

Hicri 2 Zi’l-hicce 1206/22 Temmuz 1792 tarihinde Kâğıthane’de Padişah huzurunda güreş müsabakası düzenletmiştir.

II. Mahmud Dönemi (1808-1839) Huzur Güreşleri

II. Mahmud çocuklarının düğünlerinde, elçi kabulünde, bayramlarda şenlikler düzenleterek huzurda güreş müsabakaları yaptırmıştır.

Güreş Yerleri

Alay Köşkü

Osmanlı Sultanları’nın alay geçiş törenlerini seyretmesi için Topkapı Sarayı’nın Divan yolu tarafına bakan burcunun üstüne yapılmıştır. Türk klasik mimari örneğinin önemli eserlerindendir.

III. Ahmed’in huzurunda güreş müsabakalarına ev sahipliği yapan nadide bir köşktür.

Bahariye Mevlevihanesi

I. Abdülhamid döneminde gerçekleşen güreş müsabakasına ev sahipliği yapmıştır.

1800 tarihlerinde III. Selim de düzenlediği güreş müsabakalarını burada yapmıştır.

Baltalimanı Sahil Sarayı

III. Selim’in güreş müsabakası düzenletip pehlivanlara ihsanlar buyurduğu er meydanıdır.

Çırağan Sahil Sarayı

III. Ahmed huzuruna pehlivanları davet edip bu mevkide güreş müsabakaları düzenletmiştir.

Çinili Köşk

Abdülhamid, III. Selim ve I. Mahmud’un huzurunda yapılan güreş müsabakalarına ev sahipliği yapmıştır.

Göksu Kasrı

II. Mahmud döneminde burada güreş müsabakaları yapılmıştır.

Gülhane Kasrı

III. Mustafa’nın en gözde güreş merkezidir.

Harem

I. Abdülhamid pehlivanları burada güreşirdi.

Kağıthane / Levent

Sadabad

I. Mahmud’un inşa ettirdikden sonra şerefine, Hicri 21 Cemaziye’l-ahir 1155/23 Ağustos 1742 tarihinde huzuruna pehlivanları davet edip tüm misafirlere güreş resitali sunduğu yerdir.

Saray-ı Atik

Eskisaray diye adlandırılan bu saray II. Mehmed’in çocuklarından başlayarak III. Mehmed’in sünnet düğününe kadar birçok merasime ev sahipliği yapmıştır. 1866 yılında Eskisaray’ın yıkılan yapılarının olduğu bölgeye İstanbul Üniversitesi’nin Rektörlüğü tarafından kullanılan bina inşa edilmiştir.

Yahyâ Efendi Çayırı

III. Selim güzelliklerle dolu bu mesire alanında güreş müsabakaları düzenleterek şenliklerle kutlamalar yapmıştır.

XVI. yüzyılda İstanbul, Beşiktaş’ta Şeyh Yahyâ Efendi tarafından kurulan külliyedir. İstanbul Beşiktaş ilçesi Yıldız mahallesinde Çırağan caddesine bağlanan Yahyâ Efendi çıkmazında yer almaktadır.

Yalı Köşkü

Bu köşk, Osmanlı padişahlarının bedeni geliştiren bu spor için en çok kullandığı bir stadyum özelliği taşır.

Sarây-ı Hümâyun’un Haliç girişinde ve deniz kıyısındaki son binası, günümüzde ortadan kalkmış olan Yalı Köşkü’dür. Sirkeci Garı’nın demiryolu hatlarının geçtiği alanda tek katlı bir kasırdı.

Güreşlerde meşhur pehlivanlar ve çeşitli lakaplar ile nam salmıştır. Memleketlerini lakap olarak kullanan pehlivanlar şu şekilde sıralanmaktadır. Tokatlı, Rusçuklu, Dıramalı, Babaeskili, Moralı, Sapancalı, Zağnalı, Arnavud, Rağzalı, Köpezli, Kumleli, Tekeli…

Pehlivanların kullandığı diğer lakaplardan bazıları da şu şekildedir. Kara, Suhte, Büyük Suhte, Küçük Suhte, Kara Suhte, Pir, Tabakzade, Kara Belber, Sağır…

Devlet adamları hünkâr huzurunda güreş tutan pehlivanları himaye etmişlerdir.

...
Mutlu, Rıdvan (2018), Osmanlı Devleti’nde Güreş ve Güreşçiler, Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla