Demirci Tanrı Hephaistos ve Mitlerde Demircilik

Erman Gören

 

(Hephaistos) Sümercede Enki, Akkadçada Ea, Ugarit metinlerinde Kothar-ve-Hasis, Yunanlar açısından Mısır’a adını veren Ptah hep aynı zanaakârane işlevleri yerine getiren rollere bürünmüşlerdi.

 

Vedalarda / Tvastar sadece kolu ve eliyle ilgili bilgi verilir. Elinde demir bir balta tuttuğundan, iki aygırın çektiği bir araba sürdüğünden, “güzel-kollu” (sugabhasti) ya da “güzel-elli” (supāni) olduğundan bahsedilir.

…bileyci olarak hünerini rahime düşen rüşeym hâlindeki hayvanların ve insanların biçimlerini de kesinleştirmek için kullandığı söylenir.

 

Mısır tanrısı Ptah / zanaatların yaratılmasında kilit rol oynamıştır.

Ptah’ın ağzından çıkan söz yaratma zanaatının bütün eylemlerinin failidir.

 

Ptah’ın Horus’un Seth’i mağlup etmesini sağlayan silahları yapmış olması onun demirci yönünü de vurgulamaktadır. Ptah ile Hephaistos arasındaki özdeşleştirme daha erken çağda Herodotos tarafından ifade edilmiştir.

Ptolemaioslar çağında Memphis’teki Ptah mabedine doğrudan Hephaisteion adı verilmiştir.

 

Ugarit mitlerindeki Baal’ın El’in yerine iktidara geçmesinde zanaatkâr tanrı Kothar-ve-Hasis’in (Becerikli-ve-Kurnaz) örsünde dövdüğü iki sihirli gürz önemli bir rol oynamıştır.

 

Kadim Lemnoslular Homeros’ta Sinties adıyla, ateşi ve demir döverek silah yapmayı icat edenler olarak bilinirler.

Lemnos Hephaistos tapınması için bir tür başkent konumundadır ve bu nedenle Hephaistia adını alır.

 

Hera, kocasına yönelik öfkesinden “şanlı” (klytos) Hephaistos’u Zeus’la ilişkiye girmeden kendi kendine doğurmuştur.

 

Olympos’tan annesi Hera tarafından ilk kovuluşunda Thetis’in evinde yaptığı göz alıcı mücevherat ve altın üç-ayaklar gibi otomatvari eşya sayesinde, yeniden annesinin dikkatini çekmiştir.

 

Hephaistos’un tanrılara ve kahramanlara pek çok defa silah yaptığı kaydedilmiştir. Zeus’un Typhoeus’u öldürdüğü yıldırım Hephaistos’un ocağından çıkmıştır.

 

Hephaistos’un zanaatına Hesiodos’un kozmolojisindeki ilk kadın olan Pandora’yı yaratmak da dâhildir.

 

Demirci, tıpkı bir şaman ya da büyücü-hekim gibi “ateşin efendi”sidir.

 

Aiskhylos’a göre, Prometheus insanlara ulaştırdığı “bütün zanaatların kaynağı” (pantekhnou pyros selas) olan ateşin yalımını Hephaistos’tan çalmıştır.

Pontos bölgesinde ve Kappadokia’nın kuzeyinde etkin olan Khalybes önde gelen demirci kabileler arasındadır.

Kendilerine has bir demir üretmeleriyle tanınan Khalybes ahalisi erken dönemde sadece demir madenciliğiyle uğraşmış, sonraları gümüş madenleriyle de ilgilenmiştir.

 

…

Gören, Erman (2022), Demirci Tanrı Hephaistos ve Mitlerde Demircilik, Alet İşler (s. 162-177), Kanca El Aletleri A.Ş.