Trabzon Vilayeti Salnamelerine Göre Canik Sancağında Hayvancılık

Mehmet Köseoğlu - Trabzon Vilayeti Salnamelerine Göre Canik Sancağında Hayvancılık ve Hayvan Ürünleri (1869-1904)

Canik Sancağı, 1869-1872 yılları arasında Canik, Bafra, Çarşamba, Ünye, Niksar

kazalarından müteşekkildir. Bunların arasında kazalara bağlı Kavak, Alaçam, Terme, Fatsa, Bolaman, Karakuş nahiyeleri de bulunmaktadır. Canik, 1873-1878 yılları arasında müstakil sancaktır. 1881’de Tokat KazasTnm sancak haline gelmesiyle Niksar Kazası, Canik Sancağı’ndan ayrılacaktır. Bolaman ise bu yıllarda Ordu Kazası’na bağlanmıştır.

Ağnam; hayvanlardan alınan resim manasında olup; koyun demek olan ‘ganem’ sözcüğünden gelmektedir. Ağnam resmine koyundan başka keçi, domuz ve deveden alman vergiler bile dâhildir.

Bafra kazası, Trabzon vilayeti kazaları arasında 1869 (H. 1286) senesinde ağnam rüsumu açısından en yüksek rakama sahip kazadır. 1870 (H. 1287) yılında ise Tirebolu kazasından sonra ikinci sıradadır.

Canik Sancağı; Trabzon vilayetinde ağnam rüsumu miktarı yönünden 1868-1870 yılları arasında %31 ile %33 arasında değişen oranlara sahiptir (s. 303).

20.yüzyıl başlarında Canik sancağındaki ağnam resmi oranları Trabzon vilayetinin %31-35’ini kapsamaktadır (s. 305).

(1900’lerde) İnek ve manda sayısı vilayet sınırları içinde miktarı 60.000’i bulur.

Küçükbaş hayvanların sayısı 800.000 civarındadır (s. 306).

Canik Sancağı’nın 274.863 küçükbaş hayvanı bulunurken bu sayı; Trabzon Vilayeti’nde 329.900, Gümüşhane Sancağı’nda 139.593, Lazistan Sancağı’nda 30.750’dir. Toplamda ise 775.106 koyun ve keçi bulunmaktadır. Bölgenin küçükbaş hayvancılıkta sayı değeri açısından %35’ini Canik Sancağı karşılamaktadır (s. 307).

Kümes hayvanlarında hindi ve kaz türlerine çoğunlukla Samsun ve çevresinde yetiştirildiği; halkın eğlence amaçlı Gerze Kazası’na ait horoz türlerinin dövüştürüldüğü anlatılmaktadır (TVS, 1898 yılı, s. 181-182).

…sütün yoğurda tahavvül edilmediği surette yağı ayrılan sütten “imansız” ta’bir edilen bir nev’i yağsız peynir yapılmakta ve bundan da az çok istifâde edilmektedir (s. 310).

Balıkçılık

Karadeniz’de avlanan balıklar; hamsi, turna, kalkan, sargan, tekir, mercan, palamut ve mezgittir. Kalkan balığının satışı en çok İstanbul şehrine yapılmaktadır. Tekir, mercan, palamut ve mezgit ise yerelde tüketilmektedir. Turna ve mersin balığı ise az sayıda bulunduğundan ticari bir getirisi pek yoktur. Bafra kazasının ihracat emtialarından birisi siyah havyardır (s. 311).

Hamsi

Kırım sevahilinde ve en ziyade Azak Denizi’nde vakit geçirir orada yumurtlar. Badehu yemlenmek üzere engine açılır ki alet-i sebhiyeleri pek küçük olduğundan ceryanlara, dalgalara mukavemet edemeyerek gelişi güzel eyyama tabi olur (s. 312).

Karadeniz sahilinde büyük miktarda yunus balığı avlanmaktadır. Yağları çıkarılıp o Avrupa’ya sevk edilir. Karadeniz’de çoğunlukla Trabzon’a bağlı Sürmene Kazası’nda yunus balığı avcılığıyla geçinen birçok balıkçıdan salnamelerde bahsedilmektedir.

Arıcılık ve Bal

Canik Sancağı’nda bal ve balmumu üretimi Doğu Karadeniz’e göre az da olsa yapılmaktadır. Kovan adetlerinde ise 1881 yılında Canik Sancağı’nda; Samsun kazası 19.680, Çarşamba kazası 5.784, Ünye kazası 3.550, Terme nahiyesi 1.815, Karakuş nahiyesi 15 kovana sahiptir (s. 313-314).

Dokuma Ürünleri

Canik Sancağı’nda Kafkas göçmenlerinin yaşadığı yerlerde küçükbaş hayvan yapağılarından beyaz ve siyah aba şal yapılmakta iken Niksar kazasında ise keçi kılından ala çuval, büyük saman çuvalları ve at torbaları piyasaya sürülmektedir.

Et ve yumurta açısından ticarî değeri olan hindi, kaz, ördek ve tavuklar Karadeniz sahili boyunca en fazla Canik Sancağı’nda beslenmektedir. Yumurta açısından; Canik Sancağı’nda en fazla üretim Bafra kazasındadır (s. 314).

20.yüzyıl başlarında süt ve süt üretimi, şirketlerden çok köy halkının kendi emeğine bırakılmış durumdadır.

---

Köseoğlu, Mehmet. (2015), Trabzon Vilayeti Salnamelerine Göre Canik Sancağında Hayvancılık,” Geçmişten Günümüze Samsun / Canik ve Değerleri, Ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Cilt: 1, (s. 303-317), Samsun