Samsun ilinin Vezirköprü ilçesindeki Geleneksel Meslekler

Samsun ilinin Vezirköprü ilçesindeki Geleneksel meslekler - Özet

Günümüz dünyasında kültürler arası farklılıklar gitgide yok olmaktadır.

İnsanlar (…) bulundukları iş ortamında istikrarın ve huzurun sağlanması adına belli kurallar belirlenmiştir. Bu kurallar da iş ahlâkını meydana getirir (s. 3).

…iş yerindeki ahlâki değerlerimizi, geleneksel ahlâk anlayışımızı devraldığımız öğeleri dikkate almak, öte yandan da dünyadaki her boyutlu değişimle bunu harmanlamak zorundayız.

Türk kültüründe iktisat-ahlâk ilişkisini uygulayan modellerden biri Ahiliktir (s. 5).

Ülgener, hayatta iktisadî değerlendirmelerin üstünde olan bir anlayışın toplumun her katmanında baskın olduğunu belirtir. Üst katmandaki ağalık ve efendilik bilinci mal ve servete düşkünlüğün gerçek amaç, kâr ve rant değil, itibar sahibi olmak, saltanat sürmek, unvan ve asalet satmaktır.

…ahiler, iktisadî niteliklerinden çok, dinî, toplumsal ve siyasal değerler çevresindeki bütünleşmeleriyle tanınmış (s. 6).

Ortaçağ esnafının ve lonca anlayışının sanat anlayışında önemli olan nicelik değil, niteliktir. Bir ürünün sayıca fazlalığından çok kaliteli ve sunuma lâyık olması en önemli amaçtır. Sanat, sabır gerektiren bir olgunlaşma sürecidir (s. 7-8).

Sabri Ülgener’e göre “zanaat, ortaçağ esnafınca, bu kapalı zümrelere ait bir "sır"dır. …nesilden nesle yine bir sır olarak devamlı, ihtimamlı bir bakımla nakledilir.

…çalışma-bilgi-ahlâk üçgeni üzerine kurulan Ahilik, (…) sanat ve meslek yönüyle toplumun ekonomik yapısını hazırlarken, ahlakî yönüyle de devlet yapısının temel niteliklerini belirlemiştir (s. 10).  

Ahi Teşkilâtında standartlara uymayarak, düşük kaliteli mal ve hizmet üreten esnafa çeşitli ceza; iyi performans gösterenlere ise ödül verilmiştir (s. 12).

…şehirli toplum yapısıyla birlikte hemen her yerde olduğu gibi Vezirköprü’de de geleneksel pek çok sanatı ve zanaatı ortadan kaldırmıştır. Otomobilin çıkması ile birlikte semercilik; çelik tencere ve teflon tavalarla birlikte bakırcılık ve dolayısıyla kalaycılık; tekstil fabrikalarının kurulmasıyla birlikte dokumacılık, yemenicilik ilk akla gelip de günümüzde sayılı ustalarının kalmış olduğu zanaat dallarıdır.

Bakırcılık

Çok fazla emek isteyen bir zanaat kolu olan bakırcılıkta bakıra çeşitli âletler (makas, maşa, pergel, çekiç, örs, tokmak, zımba vb.) yardımıyla şekil verilir ve istenilen ürün elde edilir.

Vezirköprü’de bakırcılar yoğun olarak ilçenin merkezindeki, Köprülü Mehmet Paşa’nın kayınbabası Yusuf Ağa tarafından 1660 yılında yaptırılan bedestende bulunmaktadır (s. 29).

(Bakırcılıkta) İşler 8. ayda başlar, 12. aya kadar sürer. Ondan sonra biter.

Demircilik

Ateşten gül alan bir sanattır

Demircilik genel olarak sıcak ve soğuk demircilik olmak üzere iki şekilde yapılır.

Demircilikte önceleri örs, çekiç, balyoz ve kıskaç vb. âletler kullanılırken günümüzde bu araç gereçlerin yanında matkap, kaynak makinesi vb.leri eklenmiştir (s. 34-35).

Vezirköprü’deki demirciler, Demirciler Çarşısı’nda bulunmaktadır.

Kalfa her türlü malzemeyi yapabilecek duruma gelince ustalığa geçebilir. Bu durum ustası tarafından ilân edilir. Tören olacağına dair de bir kalfa esnafın tamamına haber verir. Tatil günü bütün esnaf kıra gider. Kır gezisine cami imamı da götürülür. Yemekler yenir, eğlenceler olur ve bu törene “erfene” denir. Usta ustalığa geçecek olan kalfasını diğer ustalara duyurur. Bütün ustalar daire biçiminde oturur. Kalfa, ustasının ve imamın elini öper. İmam uzun bir dua okur. Sonrasında kalfaya “bütün meşin” giydirilir. Usta olan kalfa bütün ustaların ellerini öper ve böylece ustalığa girmiş olur. O günkü törende yer almayan bir usta varsa, ustalığa geçen kişi, gelmeyen ustanın da elini daha sonra mutlaka öper ve duasını alır. Yeni usta olan kişi fakirse erfenenin masrafını kendi ustası veya bütün ustalar birlikte öder. Yeni usta fakirse bütün ustaların birleşmeleriyle yeni bir dükkân açılır. Ustası zengin ise, o açar ya da yanına ortak alır. Bazen yapılan yardım, erfene sırasında para olarak yeni ustaya verilir (s. 36-37).

…artık ustalık, kalfalık törenleri bitti, herkesin elinde ustalık belgesi var!

Demircilik mesleğinin piri Hz. Davut A.S.’dır. Davut A.S., kızgın demiri eliyle tutar ve elini ateşe sokarmış. Çırağı ile çalışır dururmuş. Bir öğle üzeri eve yemeğe gitmiş, yerine çırağını bırakmış. Çırak, demirleri ustası gibi tutmak ve elini ateşe sokmak istemiş. Ancak elleri yanmış. Bir türlü ustasının tembih ettiği işleri yapamamış. O arada dükkâna bir köpek girmiş. Ön ayaklarını çapraz yaparak yere oturmuş. İki bacağı arasında bir parça ekmek varmış. Çırak bu durumu görünce aklına birdenbire sıcak demire el sürmeden tutabilecek bir âlet yapmak gelmiş. İki düz demiri ortalarından delmiş ve perçinlemiş. İki demiri uçlarından sıkarak diğer iki ucun arasına sıcak demiri sıkıştırmış. Böylece demircilikte ilk kıskacı bu çırak yapmış. Meğer bu köpek kılığına girmiş Hızır

A.S. imiş ve Davut A.S.’ın sırrının çözülmesi için bu çırağa iyilik etmeye gelmiş. Kıskaç yapıldıktan sonra da köpek, yani Hızır A.S. kaybolmuş gitmiş. Davut A.S. her şeyden habersiz işinin başına dönmüş. Yine eli ile sıcak demiri tutmak istemiş. Fakata eli yanmış. Anlamış ki sırrı çözülmüş (s. 38).

Kalaycılık

…bakırcılığın geçmişteki ve günümüzdeki durumu kalaycılığı da direkt olarak etkiler.

…bakırın zehirlenmeye yol açmaması için yılda en az bir kez kalaylanması gerekir.

Semavercilik

Türk edebiyatında adına hikâyeler, şiirler yazılan, evlerin köşesinde kaynayarak insanlara moral olan semaver etnografik ürünler içinde en güzel örneklerden biridir.

Ana Britannica ansiklopedisine göre semaverin Rus Çarlığı'nın çayla tanışmasının ardından 18. yüzyılda Urallarda icat edildiği, Tula bölgesinde geliştirildiği ve ilk semaver fabrikasının 1778 yılında Tula'da kurulduğu belirtilmektedir (s. 42).

Semaverin en az yüz elli yıldır Vezirköprü merkez ve köylerinde kullanıldığı bilinmektedir. Tatarlar Havza ve çevresinde semaver kültürünün tanınmasına ve yaygınlaşmasına vesile olmuşlardır (s. 43).

Kalaylı tenekeden imal edilen bir semaver suyla çabuk tepkimeye girip oksitlenmesi nedeniyle hem sağlıklı değildir hem de iki ay gibi kısa bir sürede çürümektedir. Galvanizli saçtan yapılan semaver de fazla dayanmaz. Fakat pirinç, krom-nikel ve bakırdan üretilen semaverler hem estetik açıdan daha güzel, sağlık açısından daha sağlıklı hem de dayanıklılık bakımından daha sağlamdır.

En basitleri tenekeden olanlardır. Çok da dayanmaz. Galvanizli olanlar biraz daha iyidir. Ama o da uzunca gitmez. En iyileri bakırdan olanlar. İstediğin kadar kullan (s. 44).

Yassı semaver Vezirköprü’ye has olan semaver çeşididir.

Vezirköprü’deki semaverciler 100 bin Euro’luk projeyi hayata geçirmişlerdir. Bedesten Çarşısı’nda 15 metrekarelik atölyelerinde semaver üreten imalatçılar, semaverleri daha kaliteli ve pazarlanabilir hale getirmek amacıyla 3 yıl önce ‘Yerel Kalkınma Girişimi’ isimli bir proje hazırladı. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı aracılığı ile Avrupa Birliği (AB) Genel Sekreterliği’ne gönderdikleri projenin 2007 yılında AB’nin onaylaması üzerine 90 bin Euro tutarında hibe alan semaver ustaları, kalan 10 bin Euro’yu Vezirköprü Semaverciler Kooperatifi’nden sağlayarak ortak kullanım atölyesi kurmuştur (s. 47).

Gelişen teknoloji, endüstrileşme ve küreselleşme süreci mesleklerin ekonomi içindeki pazar paylarını azaltmıştır. Bu durum, genç nüfusun başka iş kollarına yönelmelerine sebep olmakla birlikte zanaatçıların yeni çıraklar yetiştirememeleri neticesini doğurmuştur. Günümüzde sayıları gitgide azalan ustaların yerine yenilerinin gelmeyişi de bu iş kollarının tamamen yok olması demektir (s. 49).

---

Tezgel, Aycan Özentürk. (2008), Samsun İlinin Vezirköprü İlçesindeki Geleneksel Meslekler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara