XV. Yüzyıldan XVII. Yüzyıla Samsun Yöresi

Mehmet Öz - XV. Yüzyıldan XVII. Yüzyıla Samsun Yöresi

Samsun yöresi, arkeolojik bulguların gösterdiğine göre, en azından M.Ö. 5000 yılından beri meskûndur. Bölge, Danişmendlilerin teşebbüsüyle başlayan Türk sızmasından evvel, Hititler (M.Ö. 1650-1200), Pontus Krallığı (M.Ö. 302-71), Roma İmparatorluğu (M.Ö. 71-M.S. 395) ve Bizans (395-1086) gibi eski ve orta çağ devletlerinin hâkimiyeti altında bulunmuştur.

Anadolu Selçukluları ve daha sonra

Samsun kasabası 14. yüzyılda iki ayrı kısımdan oluşmaktaydı: Müslüman Samsun ve Cenevizlilere ait Simisso. Onüçüncü yüzyılın başlarında muhtemelen

Rum Aminsos da üçüncü bir kısım olarak mevcuttu.

Osmanlı Devleti Samsun'u ilk kez, Akkoyunluların 1398'de Kadı Burhâneddin'i öldürmelerinden sonra I. Bayezid'in (1389-1402) bölgeye düzenlediği sefer sırasında ele geçirmişti. O zaman Samsun'un emiri Kubadoğlu Cüneyd idi.

…bölgenin valiliği Bulgar kralı Şişman'ın Müslüman olan oğlu Aleksandr'a tevdi edilmişti (s. 4)

Fetret Devri'nde (1402-1413) (…) Cüneyd Bey bağımsız hareket etmekteydi.

Taceddinoğulları Cüneyd'i öldürdüler.

1446-47 tarihli takvim (…) bir yangın yüzünden kâfirlerin, yani Cenevizlilerin şehri terk ettiklerini ve Şehzade Murad'ın da daha sonra gelip şehri fethettiğini kaydeder (s. 5).

Bugünkü Çarşamba ile bugünkü Terme çevresi kısa süre öncesinde onlardan ayrılarak kaza olan Salıpazarı, Ayvacık ve Asarcık kazalarının bulunduğu yöre, XV. Yüzyılda Canit-i Göl ve Gölcanik adıyla bilinmekteydi (s. 7).

XVI. Asırda bu yöre Arım ve Terme kazaları olarak görülmektedir (s. 8).

Nüfus Hakkında Bazı Bilgiler

XVI. yüzyıl Canik Sancağı kazalarından köy sayısı ve kayıtlı haneler MM 3880 ve MM 458 numaralı defterlere göre 1642’deki avarıza tabi ve avarıza tabi olmakla birlikte hizmet mukabili muaf olan köylü nüfus aşağıda tabloda gösterilmiştir.

(s. 11)

---

Canik Sancağında Kendirci Reâyâ

Canik yöresinin Osmanlı tarihindeki önemli rollerinden biri de Tersane-i âmirenin bazı ihtiyaçlarının buradan karşılanmasıdır. Kereste tedarikinin yanında (…) kendir üretimi ve sağlanmasıdır.

Kendir, kenevir sapından çıkarılan lif olup gemi yapımı ve donatımında kullanılan halat ve bezlerin ham maddesi idi (s. 17).

Sonuç

Şimdiye kadar yaptığımız araştırmalar (…) 1455’de mevcut köylerin 1576’ya kadar varlıklarını sürdürdükleri ve 120 yıllık bu kesitte birkaç yeni köyün ortaya çıktığını; buna mukabil 1576-1642 arasındaki zaman diliminde özellikle Samsun’un doğusunda yer alan kendir hasları bölgesi ile bugünkü Ordu’nun batı kesimlerinde kaza sayısında çarpıcı artışlar yaşandığı, yörenin tamamında ise eski köylerin önemli bir kısmının(kabaca yüzde 20-25’inin) ortadan kalktığını, onların yerine daha çok sayıda yeni köylerin ortaya çıktığını göstermektedir.

Bu araştırmanın en önemli sonuçlarından birisi de Samsun yöresinde XV-XVIII. Yüzyıllarda kentleşme düzeyinin düşük olduğunun açıkça görülmesidir. Samsun limanının önemi, kayda değer ölçüde, ancak XIX. Yüzyılda artacaktır. Yine yörede tütün ekimi de bu yüzyılda iktisadi canlanmaya sebebiyet verecektir (s. 21).

---

Öz, Mehmet. (2006), “XV. Yüzyıldan XVII. Yüzyıla Samsun Yöresi,” Geçmişten Geleceğe Samsun, Ed. Cevdet Yılmaz, Cilt: 1, (s. 3-29), Samsun