Samsun’da Türk Mimarisinin Gelişimi

M. Sami Bayraktar - Samsun’da Türk Mimarisinin Gelişimi

1869’da büyük bir yangınla kentin hemen tamamı yanmış, akabinde yeniden plânlanmıştır. 1939, 1942, 1943 yılı (Erzincan) depremlerinde Samsun ve ilçeleri hasar görmüş, birçok tarihi eser, az çok yıkılıp zarar görmüştür (s. 399).

Çarşamba – Gökçeli (Kökçeli, Mezarlık) Cami, inşa tarihi: 1206

Kavak / Çakallı Beldesi – Çakallı Han (Çakallı Kervansarayı), inşa tarihi: 1204-40

Kâgir Camiler: Bu grupta yer alan 19 caminin 11’i kırma çatılı, 6’sı tek kubbeli, biri yan mekânlı, biri de çok bölüntülü; tonoz ve kubbelerle örtülüdür (s. 406).

Günümüze ulaşan orijinal tek örnek olan Vezirköprü - Fazıl Ahmet Paşa Medresesi, (…) plânıyla erken devir Bursa medreselerini hatırlatmaktadır (s. 409-410).

Vezirköprü Bedesteni, klasik Osmanlı bedesteni şemasındadır.

Vezirköprü - Çifte Hamam, çift fonksiyonludur. Vezirköprü - Şifa ve Yalı Hamamı konak hamamı, diğerleri halk (çarşı) hamamıdır.

…yapılarda, en fazla sayıyı camiler (42) oluşturmaktadır. Bunları ahşap (20), kâgir (19) ve hımış (3) olmak üzere üç grupta düşünmek mümkündür.

Lâdik, Havza ve Vezirköprü’de ahşap camiye rastlanılmamaktadır.

Sayı bakımından camileri çeşmeler (19) takip etmektedir.

Toplamı 12 olan hamam ve kaplıcalar da Vezirköprü’de yoğunlaşmaktadır.

Şehrin Selçuklu ve Beylikler devrinde Sinop, Osmanlı döneminde ise uzun yıllar Amasya ve Tokat gibi komşu şehirlerin gerisinde kaldığı unutulmamalıdır. 19. yüzyılın 2. yarısından sonra hızla büyüyen şehirde, bu dönemden kalma bir hayli yapı bulunmaktadır (s. 419).

Çarşamba - Gökçeli Camii

(13. yy. başları) inmektedir. Bu gruptaki eserlerde kaba bir işçilik, pratik ve fonksiyonel bir tavır ve basit bir bezeme anlayışı ağır basar (s. 420).

Bezeme yönünden, Samsun yapılarının geneli için, yalın ve iddiasız oldukları söylenebilir.

Asıl önemli bezeme alanı ahşaptır. Yukarıda değindiğimiz gibi minberler, ahşap bezemenin en güzel örneklerini barındırır.

Çarşamba - Porsuk Köyü Cami “Doğu Karadeniz ahşap üslubuyla” paralelliği görülen önemli bir örnektir.

Çalışma sahamızın en karakteristik mimari unsuru olarak gördüğümüz ahşap camilerin, vaktiyle, ormanlık alanda kurulan hemen her köyde olmak üzere, epey yaygın olduğu anlaşılmaktadır (s. 421).

---

Bayraktar, M. Sami. (2006), “Samsun’da Türk Mimarisinin Gelişimi,” Geçmişten Geleceğe Samsun, Ed. Cevdet Yılmaz, Cilt: 1, (s. 399-425), Samsun