Antik Çağ’da Amisos ve Çevresinde Yaşayan Halkların Dinsel İnanışları - Özet

Bülent Öztürk - Antik Çağ’da Amisos ve Çevresinde Yaşayan Halkların Dinsel İnanışları

Amisos hem Hellen kolonistlerin getirdikleri inançları hem de Hellen öncesi ve çağdaşı yerel halkların inanışlarını bünyesinde barındıran Güney Karadeniz’in dini açıdan önemli kıyı yerleşimlerinden birisiydi. Samsun’daki “Çakalca-Karadoğan Höyük” arkeolojik kazılarında ortaya çıkarılan M.Ö. 6. yüzyıla tarihli Kybele ve Kore betimli pişmiş toprak adak heykelcikler ile Kybebos’a (Kybele) adanmış yazıtlı seramik parçaları burada, Ana Tanrıça’ya adanmış dinsel bir alan olduğunu gösterir.

Amisos’un Hellenistik Dönem Dionysos Tauromorphos (Boğa Görünümlü), Dionysos Botyrs (Saçı ve Sakalı Üzüm Şeklinde), Dionysos Mitrephoros ve Satyros betimli pişmiş toprak tiyatro masklarının ise, Dionysos kültüyle ilgili törenlerin yapıldığı salonların duvarlarında asılmış olabileceği düşünülür ve bu yönüyle kentteki Dionysos kültünün varlığını ortaya koyar.

Amisos’un güneybatısındaki Therma Phazimoniton (Havza), Antik Çağ’da kaplıcaları ile ün salmış önemli bir sağlık merkeziydi ve burada, doğal olarak Sağlık ve Şifa Tanrısı Asklepios Soter (Kurtarıcı) ve Nymphe’lere tedavi görenler tarafından sunulmuş yazıtlı adaklar kayda geçmiştir. Aynı bölgede Zeus Soter ve Hermes’e sunulmuş adak yazıtları bilinmektedir. Roma vatandaşı L(ucius) Casperius Aelianus’un Apollon Didymeus’a sunduğu Latince-Hellence çift dilli adağın kayda geçtiği ve çok sayıdaki terracotta boğa figürininin bulunduğu Kavak’taki Aşağı Çirişli Tepe’nin, Apollon’a veya daha sonrasında Apollon ile özdeşleştirilen yerel bir tanrıya adanmış bir kutsal kült alanı olduğu anlaşılır. Amisos’tan bir Roma villa’sına ait olduğu düşünülen mozaikli alanın üzerinde Akhilleus, annesi Thetis ile Nereid tasvirleri ile, Dört Mevsim ve kurban ritüeli sahneleri tasvir edilmiş olup, bir kahraman kültü ve dini motif olarak Troia Savaşı kahramanı Akhilleus’a Amisos’ta saygı gösterilmiş olabileceğini düşündürmektedir.

Bunlardan başka, kentte darp edilmiş sikkeler üzerindeki betimler de Amisos ve çevresinde saygı duyulan tanrıları ve insanların dinsel yaşantısını anlamamız açısından yardımcı olmaktadır. Kentin M.Ö. 4. yüzyıla tarihlenen sikkelerinin ön yüzlerinde betimlenen tanrıça başı Hera veya Tykhe olarak tanımlanır. Pontos Kralı VI. Mithridates Dönemi (M.Ö. 120-63) Amisos kralı sikkelerinde Savaş Tanrısı Ares ile Kılıcı; Üzüm - Şarap Tanrısı Dionysos ile kült sembolü cista mystica (sihirli sepet) ve Zeus ile kartalı yoğunlukla betimlenmiştir. Burada kral kendisini, kentte ve bölgede önemli bir tapınıma ve saygıya sahip bu tanrılarla özdeşleştirirek propaganda yürütmüş olmalıdır. Bunlarla ek olarak, kentin Roma İmparatorluk Dönemi sikkelerinde ise Aphrodite, Apollon, Ares-Mars, Artemis, Asklepios, Athena (Nikephoros), Demeter, Dionysos, Hades-Sarapis, Herakles, Hermes, Hygeia, Nike, Poseidon, (Nehir Tanrısı) Thermedon, Tyche, Zeus betimleri görülebilmekte olup, bu tanrısal varlıklara gösterilen saygının ifadesi olarak değenlendirilebilir.

---

Öztürk, Bülent. (2017), “Antik Çağ’da Amisos ve Çevresinde Yaşayan Halkların Dinsel İnanışları,” III. Uluslararası Arkeoloji Sempozyumu: Eskiçağda Karadeniz ve Tekkeköy: Karadenizin Güney Kıyısında Eski Bir Yerleşme, 27-29 Ekim 2017, Tekkeköy Kültür Merkezi, Samsun